خلاصة:
هدف: نقشه مفهومی، بازنمایی تجسمی روابط معنادار بین مفاهیم است که در ذهن فراگیر به هم مرتبط شده است. بنابراین لزوم توجه به استفاده از نقشههای مفهومی در بافتهای گوناگون دانشگاهی حائز اهمیت است. هدف این پژوهش شناسایی کاربردهای نقشههای مفهومی جهت تسهیل و بهبود فعالیتهای دانشگاهی است. روش: روش تحقیق در این مطالعه، کتابخانهای است که با بررسی متون گذشته و حال صورت گرفته است. کلیدواژه «نقشه مفهومی» در پایگاههای اطلاعاتی معتبر فارسی و انگلیسی جستجو و متن کامل مقالات بررسی شدند. این مقاله با معرفی نقشه مفهومی، مراحل ساخت و معرفی نرمافزارهای ساخت نقشه مفهومی آغاز و در ادامه کاربرد نقشههای مفهومی در محیطهای دانشگاهی مورد بررسی قرار میگیرد. یافتهها: نتایج حاکی از کاربرد موثر استفاده از نقشه مفهومی در حوزههای مختلف دانشگاهی دارد. کاربرد نقشههای مفهومی در بهبود یاددهی، یادگیری، پیشرفت تحصیلی، تفکر انتقادی، درک مطلب، خلاقیت، آموزش به بیمار، بازیابی اطلاعات و همچنین ارتباط نقشه مفهومی و هستیشناسی از جمله کاربردهای نقشه مفهومی جهت تسهیل و بهبود فعالیتهای دانشگاهی است. نتیجهگیری: نقشه مفهومی بعنوان یک ابزار قدرتمند آموزشی، ارتباط بین مفاهیم را به وضوح نشان داده، موجب سازماندهی مطالب در ذهن میشود و در نتیجه یادگیری معنادار صورت میگیرد. بنابراین در مقایسه با سایر روشهای آموزشی، نقشه مفهومی موفقتر عمل کرده است.
ملخص الجهاز:
از جمله حوزه های مختلفی که کاربرد نقشه های مفهومی در آن ها مورد بررسی قرار گرفته است میتوان به زیست شناسی (١٩٩٠ ,Okebukola؛ مصرآبادی و همکاران ، ١٣٨٨)، شیمی (١٩٩٨ ,Lonning Markow ؛ حاتمی، عبداله میرزایی و عباسی، ١٣٨٨)، فیزیک ( Roth ١٩٩٢ ,Roychoudhury)، زمین شناسی (٢٠٠٤ ,Blake؛ پیاب ، مهدیزاده و اسلام پناه ، ١٣٩٠)، پزشکی (نظام آبادی، باستین ، ١٣٨٩)، 1 Visual Mind 2 Link 3 IHMC 4 Cmap Tools 5 CmapServer پرستاری (نجات ، کوهستانی و رضایی، ١٣٩٠)، حرفه و فن (سوادپور و رضایی، ١٣٩٣) و مامایی (احمریطهران و همکاران ١٣٩١) اشاره نمود.
به عبارت دیگر در این مطالعات ، کاربردهای مختلفی همچون درک مطلب ، یاددهی، یادگیری، تفکر انتقادی در دو گروه آزمودنی مورد ارزیابی قرار گرفته و تاثیرگذاری استفاده از روش نقشه مفهومی و سایر روش های آموزشی مقایسه شده است .
ولی وقتی یادگیرنده به نقشه کشی مفهومی میپردازد، به صورت فعال با مطالب درگیر میشود و به دلیل 1 Schuster 2 Clinical Concept Mapping 3 The California Critical Thinking Skills برقراری پیوند میان مفاهیم متن یادگیری وی عمیق تر است (سعیدی و همکاران ، ١٣٩١).
نتایج پژوهش ها حاکی از افزایش معنادار درک مطلب در فراگیرانی است که جهت مطالعه متن ، از نقشه مفهومی از قبل آماده استفاده کرده اند (سعیدی و همکاران ، ١٣٩١) دلیل آن نیز به ماهیت نقشه های مفهومی بر میگردد چرا که در آن ها مفاهیم با یکدیگر به صورت سلسله مراتبی پیوند مییابند و جایگاه هر مفهوم در ساختار شناختی مربوط مشخص میگردد.
علاوه بر این نقشه های مفهومی و هستیشناسیها به عنوان دو ابزار موثر جهت بازنمون دانش در یک حوزه خاص ، میتوانند مقدمه ای برای ساخت همدیگر باشند چرا که هر دو، ارتباط بین مفاهیم را در یک قلمرو دانش به تصویر میکشند.