خلاصة:
احادیث طینت ازجمله روایات کلامی است که در کتب حدیثی شیعه همچون اصول کافی از شیخ کلینی، التوحید از شیخ صدوق و دیگر منابع معتبر آمده است. باتوجه به بحث های ریشه دار جبر و اختیار بین مذاهب و فرقه های مختلف مسلمانان، فهم صحیح این روایات می تواند به بخشی از اختلافات کلامی مسلمانان و نیز اختلاف کلامی بین مسلمین و پیروان ادیان دیگر پایان دهد یا دست کم تفسیر و دیدگاه جدیدی را در بین صاحب نظران مطرح کند. نگارنده دراین باره، پس از تبیین معنای طینت و اهمیت آن از نظر آموزه های دین اسلام، با استناد به منابع اسلامی به این نتیجه رسیده است که این احادیث را می توان براساس علم الهی تاویل کرد؛ زیرا اولا چنین تاویلی منافی با اختیار نیست، ثانیا آیات شریفه قرآن و خانواده حدیثی(احادیث مربوط به سعادت و شقاوت، فطرت، علم الهی و عدل الهی) آن را تایید می کند.
ملخص الجهاز:
نگارنده دراینباره، پس از تبیین معنای طینت و اهمیت آن از نظر آموزههای دین اسلام، با استناد به منابع اسلامی به این نتیجه رسیده است که این احادیث را میتوان براساس علم الهی تأویل كرد؛ زیرا اولاً چنین تأویلی منافی با اختیار نیست، ثانیاً آیات شریفۀ قرآن و خانوادۀ حدیثی(احادیث مربوط به سعادت و شقاوت، فطرت، علم الهی و عدل الهی) آن را تأیید میكند.
باتوجهبه توضیحات فوق، مقالۀ حاضر درصدد پاسخگویی به این سؤال است که آیا احادیث طینت همانگونه که از ظاهر آنها فهمیده میشود، دلالت بر جبر میکنند یا آنکه این احادیث تأویلپذیرند و در صورت اخیر، با چه تحلیلی میتوان سازگاری آنها را با اختیار انسان اثبات كرد؟ پاسخ این پرسش با استناد به آیات قرآن، خانوادۀ حدیث، اقوال علما، بحثهای فقهالحدیثی و با اتخاذ روش توصیفیتحلیلی در مقاله روشن خواهد شد.
(شبر، 1407ق، ج1، ص13) علامه طباطبایی نیز در برخی آثار خود، به شرح زیر به این موضوع پرداخته است: بحث فلسفی ذیل آیات 4۷ـ4۸ بقره(طباطبایی، 1417ق، ج1، ص18۳ـ18۴)، بحث روایی ذیل آیات 1 تا 21 مطففین(همان، ج20، ص23۵ـ23۶)، تعلیقهای بر روایات باب السعادة والشقاوة کتاب اصول کافی، و در رسالۀ افعال الهی در کتاب رسائل توحیدی.
(جوادی آملی، 1389ش، ج13، ص91ـ۹۲) از میان اقوال و دیدگاههای مختلف، تحلیل براساس علم الهی هم از نظر دلایل و هم از نظر نتایج، بهترین دیدگاه است؛ زیرا اولاً جبری از آن حاصل نمیشود و درنتیجه منافی با اختیار نیست، ثانیاً آیات قرآن و خانوادۀ حدیثی نیز این امر را تأیید میکند.