خلاصة:
قاعده «لاضرر» از قواعد مهم و پرکاربرد استنباط احکام است. آخوند، نیز مانند دیگر اصولیان در کفایه، درباره این قاعده بحث کرده است. در این پژوهش، مختار صاحب کفایه، در معنای مراد از قاعده مشهور «لاضرر» با تاکید بر تصرّف معنوی حدیث، مورد نقد قرار گرفته است. نگارنده معتقد است که دیدگاه ایشان در تبیین قاعدة لاضرر با قواعد ادبی، اصول لفظی و اثر فقهی مترتّب بر آن، قابل مناقشه و با قول اهل لغت، عالمان صرف و بلاغت، اصول لفظی و نیز آرای مفسران ناسازگار است. نتیجه اینکه، قاعدة «لاضرر»، در عین ایجاز بلاغی، حکایت از فنّ مترقی قانون نویسی داشته و دو فقره آن (لاضرر و لاضرار) برخلاف نظر آخوند، دارای دو معنای متفاوت و دو اثر فقهی تحت عنوان حکم وضعی و تکلیفی می باشد.
Principle of no Harm is one the most important and useful principles in deducing precepts. Likewise other scholar, Akhund has discussed this principle in Kifayeh. This study has criticized Kifayah’s author opinion about the well-known Principle of no Harm by emphasizing the spiritual seizure of the tradition. The author of the present paper believes that Akhund’s viewpoint in explaining the Principle of no Harm is in contradiction with literary and verbal principles, the jurisprudential effect influences on this principle, the linguists’ sayings, the scholars of rhetorics ideas, as well as the interpreters’ standpoints and their verbal manner. The conclusion shows that not only the does Principle of no Harm bear a kind of rhetorical succinctness, but also it demonstrates a developed skill of law setting, and unlike Akhund’s viewpoint, its two dependents of lā zarar and lā zerār bear two different meanings and are included among two jurisprudential effects under the title of positive and imperative rules.
ملخص الجهاز:
"از نظر ایشان ضرر و ضرار به یک معناست، اما بهنظر نویسنده (برخلاف نظر آخوند): اظهر این است که ضرار بهمعنای ضرر نباشد، به چند دلیل: 1- در کتب لغت عرب ضرر وضرار به یک معنا بهکار نرفته، بهطور مثال در بزرگترین منبع معتبر لغت عرب؛ یعنی لسان العرب در تأیید مدعای بالا چنین آمده: و روی عن النبی(9) انه قال: لاضرر و لا ضرار فی الإسلام، قال: و لکل واحد من اللفظین(ضرر و ضرار) معنی غیر الآخر، فالضرار منهما معا و الضرر فعل واحد و معنی قوله: و لا ضرار أی لایدخل الضرر علی الذی ضره ولکن یعفو عنه، کقوله -(ر.
جای شگفتیست که ایشان، کاربرد نهی در قالب نفی را با عبارت ماضی منفی "لم یعهد» رد میکند، حال آنکه در تفاسیر آیاتالأحکام، که شرح فقهی آیاتالاحکام قرآن کریم است، بدون هیچ تردیدی مشابه ترکیب قاعدة لاضرر وارد شده و فقها با اطمینان نوشتهاند که منظور ذکر نفی و ارادة نهی میباشد و با همین مبنا بر مدخول لای نفی جنس، حکم تحریمی صادر کردهاند و از طرفی میدانیم تا موضوعی منهی نباشد، حرام نمیگردد؛ از جمله این آیه شریفه: (فمن فرض فیهن الحج فلا رفث ولا فسوق ولا جدال فی الحج( (بقره /197) پس هرکس در این [ماه]ها حج را [برخود] واجب گرداند [بداند که] در اثنای حج، همبستری و گناه و جدال [روا] نیست."