نگاهی به منظومۀ نویافتۀ زال و مقاتل‌ دیو مقالة

پژوهش های ایران شناسی بهار و تابستان 1396، سال هفتم - شماره 1 ، ب (Ministry of Science/ISC (‎18 صفحة - من 107 إلی 124 )

الکلمات المفتاحية: شاهنامه زال ادبیات حماسی منظومه های پهلوانی فارسی زال و مقاتل دیو

خلاصة:

سرگذشت زال، فرزند سام نریمان، یکی از پرماجراترین و شگفت‌آورترین داستان‌های متون حماسی و پهلوانی ایران است. موی سپید زال، رانده شدن او از درگاه پدر، پرورش یافتن در آشیانۀ سیمرغ و در نهایت عمر طولانی او، همگی ویژگی‌هایی است که چهرۀ زال را نسبت به دیگر قهرمانان داستان‌های ملّی متمایز نشان می‌دهد. در شاهنامه، زال در آغاز جوانی‌ پهلوان نیرومندی است، امّا به محض رسیدن رستم به سنّ بلوغ، به دلیل ضعف پیری از حضور در میدان جنگ کناره می‌گیرد و جای خود را به فرزند می‌دهد و از آن پس، نقش قهرمان خردمندی را بازی می‌کند که راهنمای شاهان و پهلوانان است. ظاهراً این نقیصه در سرگذشت زال سبب شده که در ادوار بعد داستان‌گزاران به خلق داستان‌ها و روایاتی بپردازند که در آن‌ها زال، با وجود کهولت سن، همچنان از یلان سترگ ایران به شمار می‌رود و در میدان‌های جنگ، هنرنمایی‌های بسیاری از خود نشان می‌دهد. یکی از این دسته داستان‌ها نبرد زال با دسته‌ای از دیوان در آغاز جوانی‌ است که بر آن‌ها پیروز می‌شود. در این مقاله نخست به بررسی داستان‌های زال در متون حماسی و پهلوانی ایران می‌پردازیم و سپس نگاهی به منظومۀ ناشناختۀ «زال و مقاتل دیو» می‌اندازیم و با بررسی برخی قراین متنی، حدود تقریبی سرایش آن را نشان می‌دهیم.

ملخص الجهاز:

٢. زال در روایات عامیانۀ ایران گذشته از روایاتی که در منظومه ها درباره پهلوانیهای زال آمده است ، در طومارهای نقالی و برخی روایات عامیانه ، داستان های دیگری نیز به شرح ذیل به او نسبت داده اند: نبرد سام و زال با هم و نیز نبرد با تورانیان پس از وداع از آشیانۀ سیمرغ (انجوی شیرازی، ١٣٦٩/ ١: ١٩٥)، رفتن به شهر قرال کافر و ازدواج با رودابۀ پری (رودنکو، ٢٥٣٦: ٢٣٦- ٢٤٠)، آزاد ساختن منوچه رشاه و دیگر پهلوانان از زندان افراسیاب (مشکین نامه ، ١٣٨٦: ١٠٢)، نبرد با کک کوهزاد و سیلی خوردن و باج پذیری از او (طومار شاهنامۀ فردوسی، ١/١٣٨١: ٢٥٣-٢٥٤)، نبرد با خطیران و کشتن او (رستم نامه ، ١٣٨٧: ٧)، نبرد با تورانیان هنگام رفتن رستم به سوی هاماوران (طومار کهن شاهنامه ،١٣٩٠: ١٧٩)، کشتن پهلوانی نخجیر نام و ازدواج با دختر او و تولد یافتن زواره (همان ، ١٨٧- ١٨٨)، نبرد با دیوان در سرزمین هندوستان (انجوی شیرازی، ٢/١٣٦٩: ٨٦)، به بند افتادن در سرزمین خجند، گرفتار شدن به دست رزم آور چینی و نبرد با سهراب (داستان رستم و سهراب ، ١٣٦٩: ٢٥، ٢٨٤، ٢٩١)، نبرد با گوش بن گوش (طومار نقالی شاهنامه ، ١٣٩١: ٧٣٢)، نبرد با هزبر بلا و زخمی کردن او و نیز کشتن میلاد قویبازو (هفت لشکر، ١٣٧٧: ٤٤٦- ٤٤٧، ٤٩٦)، رفتن به سرزمین پریان و رساندن خبر مرگ فرامرز به نریمان پری، فرزند رستم (انجوی شیرازی، ١/١٣٦٩: ١٦٠)، نابینا شدن زال با چوب گز (همو، ٢: ٢٠٦)، افتادن در طلسم زرنگاله ، نبرد با رستم یک دست و زخمی شدن بر دست او در دوره کین خواهی بهمن (همو، ٨٨٤)، نبرد با آذربرزین و در قفس افتادن زال (طومار کهن شاهنامه ، ١٣٩٠: ٢٣٥، ٨٨٤، ٩٤١- ٩٤٣) کشتن فرود بن کاووس (مشکین نامه ، ١٣٨٦: ٢١٠).

استلام ملف الإرجاع :
(پژوهیار, , , )

تحميل
تحميل HTML

رابط قصير:

صفحة:

دخول / الاشتراک

تحتاج الدخول لعرض محتوى المقالة. إذا لم تكن عضوًا ، فتابع من الجزء الاشتراک.

دخول