خلاصة:
تغییرات الگوی رودخانه یکی از مهمترین مسائل مهندسی رودخانه است که بر فعالیتها و سازههای عمرانی حاشیۀ رودخانه تأثیر میگذارد. مطالعۀ تغییرات مورفولوژیکی کانالهای رودخانهای بهمنظور یافتن راهکارهای کنترلی مناسب برای حل مشکلات دینامیکی این نواحی اهمیت دارد. هدف اصلی مقالۀ حاضر بررسی تحولات مورفولوژیکی و الگوی رودخانهای آزادرود از راه شاخصهای هندسی و تصاویر ماهوارهای است؛ برای دستیابی به این هدف، نقشۀ توپوگرافی 1:1000 منطقه با استفاده از برداشتهای میدانی تهیه و با استفاده از تصاویر ماهوارهای لندست و گوگلارث در محیط GIS، بازههای مطالعه استخراج شدند. با رقومیسازی مسیر رودخانه در اتوکد، شاخصهای هندسی رودخانه (زاویۀ مرکزی، شعاع نسبی، شکل پلان، ضریب پیچشی) 59 بازه روی تصاویر محاسبه شدند. نتایج نشان میدهند شعاع نسبی 40 درصد قوسهای مئاندری در رودخانۀ آزاد بیش از 5/3 و تمرکز تنش در ناحیۀ انتهایی قوس خارجی است و نگرانی خاصی دربارۀ این بازهها وجود ندارد. شعاع نسبی 30 درصد قوسهای پیچانرود بین 5/1 تا 5/3 است و بنابراین تمرکز تنش در حدود 30 درصد پیچوخم رودخانه در ابتدای قوس داخلی و انتهای قوس خارجی است. همچنین تمرکز تنش در حدود 30 درصد پیچوخم تنۀ اصلی رودخانه در سراسر قوس داخلی است و باید توجه ویژهای به این پیچانرودها داشت. شرایط تقریباً پایداری در بیشتر بازههای رودخانۀ آزاد حاکم است و بجز در برخی بازهها که فرسایش جزئی دارند، ناپایداریهای حادی در سایر بخشها دیده نمیشود. لازم است در تعیین حریم بستر به 9 بازۀ بحرانی 18، 20، 24، 26، 29، 41، 47، 56 و 58 توجه ویژه شود.
Abstract
River pattern variations are one of the most important river engineering issues. In order to achieve this goal, using field observations, a 1: 1000 topographic map was prepared and extracted using Landsat and Google Earth satellite images in the GIS environment of the studied areas. By digitizing the river route in AutoCAD, the geometric parameters of the river (central angle, relative radius, plan shape, torsional coefficient) were calculated on the images. The results indicated that in Azad River, the winding river at 40% relative has a radius of more than 3.5. In 30% relative radius bends in river is 1.5 to 3.5. In addition, about 30 percent of the stress concentration around the inner corners is the main river. According to the findings, the probability of serious and significant changes in the period of study, Azad River is small. Intervals that are unstable are likely to need special attention in the context of their privacy be determined. Among the intervals, there are nine critical intervals that include intervals of 58,56,47,41,29,26,24,20,18. Therefore, it is necessary to determine the bed boundaries.
ملخص الجهاز:
هدف اصلی مقالۀ حاضر بررسی تحولات مورفولوژیکی و الگوی رودخانهای آزادرود از راه شاخصهای هندسی و تصاویر ماهوارهای است؛ برای دستیابی به این هدف، نقشۀ توپوگرافی 1:1000 منطقه با استفاده از برداشتهای میدانی تهیه و با استفاده از تصاویر ماهوارهای لندست و گوگلارث در محیط GIS، بازههای مطالعه استخراج شدند.
باتوجهبه مسائل و مشکلاتی که این چشماندازهای رودخانهای در مسیر تشکیل پدید میآورند، پژوهشگران مختلـف پژوهشهایی برای گشودن راز تشکیل و آثار توسـعۀ آنهـا انجام دادهانـد؛ ازجمله Amslera و همکاران (2005)، Abad و Marcelo (2006)، Deak و Tarkanyi (2006)، Ruter و Olsen (2007)، Malik و Marcin (2007)، Verhaar و همکاران (2008)، Lofthouse و Andre (2008)، Makaske و همکاران (2009)، Zamolyi و همکاران (2010) و Phillips (2011) که مئاندرها و الگوهای رودخانهای مناطق مختلف جهان را بررسی کردهاند.
پرسش اصلی پژوهش حاضر اینست که تحولات مورفولوژی بستر و الگوی رودخانۀ آزاد طی دهههای اخیر چگونه بوده است؟ و این تحولات در کدام بازهها بیشتر بودهاند و بازههای بحرانی رودخانه کدامند؟ منطقۀ مطالعهشده حوضۀ رودخانۀ سیروان با مساحت 9640 کیلومترمربع در جنوبغربی استان کردستان و بین مختصات جغرافیایی '40°34 تا '40° 35 عرض شمالی و '20°46 تا '20°47 طول شرقی قرار دارد.
منطقۀ جغرافیایی مطالعهشده و موقعیت آن در کشور و استان مواد و روشها روش عمومی پژوهش حاضر، تجربی با تأکید بر مطالعههای میدانی و هدف اصلی آن، بررسی تحولات مورفولوژیکی و الگوی رودخانۀ آزادرود با استفاده از شاخصهای هندسی رودخانه است.