خلاصة:
استعارة تبعیّه برای نخستین بار در اواخر سدة دوم یا اوایل سدة سوم ه.ق به حوزة علم بلاغت راه یافت. صاحبنظران علم بلاغت استعاره را به اعتبار لفظ مستعار(به عاریت گرفته شده)، به «اصلیّه» و «تبعیّه» تقسیم کردهاند. در زبان فارسی، استعاره در اسم را استعارة اصلیّه و استعاره در فعل و صفت را استعارة تبعیّه مینامند. برخلاف اسناد مجازی ـ که فعل را به فاعل غیر حقیقی نسبت میدهیم ـ در استعارة تبعیّه، فاعل را حقیقی میپنداریم و فعل را با علاقة مشابهت، تفسیر و تعبیر میکنیم. در جستار فرارو، هدف نگارندگان، بررسی استعارة تبعیّه در خمسة امیرخسرو دهلوی است تا بدینسان میزان بهرهوری شاعر را در کاربرد این نوع استعاره نشان دهند. روش پژوهش در این مقاله، توصیفی ـ تحلیلی است. نتیجة کلّی نشان میدهد امیر خسرو، استعاره تبعیّهگرا نیست؛ وی از دیدگاه کمّی، در خمسة حدوداً هیجده هزار بیتیاش، تنها 63 استعارة تبعیّه (58 استعاره در فعل و 5 استعاره در صفت) را در44 بیت آورده است. مثنوی «شیرین و خسرو» با 25 استعارة تبعیّه، بیشترین و «هشت بهشت» با 2 استعارة تبعیّه، کمترین بسامد را دارند. از دیدگاه کیفی، استعارة تبعیّه در خمسة امیرخسرو، از هر گونه رنگ تصنّع و تکلّف پیراسته است و سنخیّت و تناسب تام با سایر اجزای کلام او دارد.
Submerged Metaphor was first found as a rhetorical device in late 2nd and early 3rd century AH. Experts in rhetoric distinguish between main metaphor and submerged metaphor. In Persian، Metaphor in nouns is called main metaphor and metaphor in verbs and adjectives is called submerged metaphor. Despite the figurative ascription in which the verb is attributed to an unreal subject، in submerged metaphor. We Consider the subject as real and interpret the verb based on similarity. In the present article، the authors try to investigate submerged metaphor in Amir khosro Dehlavi's khamse inorder to specify the Poet's use of this device in his poems. The methodology is analytical-descriptive in this article. The results show that Amir khosro is not an advocate of submerged metaphor. From the quantative perspective in his khamse which contains 18/000 Poems، Amir khosro has used submerged metaphor 63 times(58 metaphor in verbs and 5 metaphors in adjectives) in 44 poems. In shirino khosro، there are 25 instances of submerged metaphor which is the most frequent and Hasht Behesht with 2 instances of submerged metaphor is the least frequent. From the qualitative point of view، his use of submerged metaphor is free from any kind of florid or ornate orientation and its diction is quite natural and in full harmony with his other works.
ملخص الجهاز:
در جستار فرارو، هدف نگارندگان ، بررسي استعارة تبعيه در خمسۀ اميرخسرو دهلوي است تا بدين سان ميزان بهره وري شاعر را در کاربرد اين نوع استعاره نشان دهند.
» (علوي مقدم و اشرف زاده ، ١٣٧٦: ١٢٦-١٢٥) شميسا نيز ضمن تعريف استعارة تبعيه ، به تفاوت آن بااسناد مجازي ميپردازد: «استعارة تبعيه در زبان فارسي، استعاره در فعل و صفت است .
اما در بارة استعارة تبعيه در زبان هاي عربي و فارسي تحقيقات گسترده اي به عمل آمده است که جهت پرهيز از تطويل کلام به مهم ترين آنها اشاره ميشود: کتاب ها: «البيان و التبين » (جاحظ ، ١٩٩٨ م )، «اسرار البلاغه » (جرجاني، ١٩٩١م )، «تفسير کشاف » (زمخشري، ١٩٩٨م )، «درررالعبارات و غرر الاشــارات في معاني اســتعارات » (الحموي، ١٩٨٧م )، «نهايه الايجاز في درايه الاعجاز» (رازي، ٢٠٠٤م )، «مفتاح العلوم » (ســکاکي، ١٩٨٧ م )، «تاريخ و تطور علوم بلاغت » (ضــيف ، ١٣٨٣ش )، «الايضــاح في علوم البلاغه » (قزويني، ٢٠١١م )، «عروس الافراح في شرح تلخيص المفتاح » (سبکي، ٢٠٠٩م )، «المطول شرح التلخيص المفتاح » (تفتازاني، ٢٠٠٤م )، «شــرح المختصــر» (تفتازاني، بيتا)، «البلاغه العربيه » (حبنکه ، ١٩٩٦م )، «جواهر البلاغه في المعاني و البيان و البديع » (هاشمي، ١٣٦٧ق )، «دررالادب » (آق اولي، بيتا)، «بيان » (شميسا، ١٣٧٤ش )، «صور خيال در شعر فارسي» (شفيعي کدکني، ١٣٧٢ش )، «بيان » (کزازي، ١٣٨٥ش ) و «معاني و بيان » (علوي مقدم و اشرف زاده ، ١٣٧٦ش ).
١) استعاره هاي تبعيه در افعال بيش ترين بسامد يا شمارگان استعارة تبعيه در خمسۀ اميرخسرو، در فعل واقع شده است .