خلاصة:
ابوروح محمّد بن منصور جرجانی مشهور به زرّین‌دست در 480ق کتاب نورالعیون را در چشم‌پزشکی برای افراد غیرمتخصص و نیز افرادی که قصد دارند مقدمات پزشکی را فراگیرند اما عربی نمی‌دانند به فارسی و به شیوۀ پرسش و پاسخ نوشت. مقایسۀ این اثر با مهم‌ترین آثار چشم‌پزشکی پیش از آن حاکی است که زرین‌دست، اساس کار خود را کتاب تذکرة الکحالین علی بن عیسی کحال قرار داده و با اعمال تغییراتی چشم‌گیر در ساختار کلان و خرد این اثر، و افزودن مطالبی از دو منبع مهم علی بن عیسی، یعنی کتاب العشر مقالات فی العین و کتاب دوم الحاوی فی الطب و احتمالاً منابعی دیگر و نیز تجربیات خود (به ویژه در عرصۀ جراحی) اثری نو پدید آورده است.
Abu Ruh Muhammad ibn Mansur Jurjani، known as Zarrin Dast (golden handed) wrote his Nur al-Uyun in 1087 AD/480 AH for the non-specialist and those interested in the elements of medicine without knowing Arabic. A comparison of this book with the most importants texts on ophtalmogy written before it shows that the author has based his work on Tadhkira al-Kahhalin by Ali ibn Isa، introducing some important changes in the general plan as well as details of Ibn Isa’s book، and adding some material form Ali ibn Isa’s main sources، i.e.، The Book of the Ten Treatises on the Eye by Hunayn ibn Ishaq and the second Book of Razi’s Continens. Some parts of the book are based upon the author’s personal clinical observations. In this way he has creatd a new work، especially in the field of ocular surgery.
ملخص الجهاز:
مقايسۀ اين اثر با مهم ترين آثار چشم پزشکي پيش از آن حاکي است که زرين دست ، اساس کار خود را کتاب تذکرة الکحالين علي بن عيسي کحال قرار داده و با اعمال تغييراتي چشم گير در ساختار کلان و خرد اين اثر، و افزودن مطالبي از دو منبع مهم علي بن عيسي، يعني کتاب العشر مقالات في العين و کتاب دوم الحاوي في الطب و احتمالا منابعي ديگر و نيز تجربيات خود (به ويژه در عرصۀ جراحي) اثري نو پديد آورده است .
زرين دست هنگام برشمردن مقالات ده گانۀ نورالعيون و در ضمن اشاره به مقالۀ دهم بار ديگر اشارتي به منابع خود دارد: مقالت دهم ، در داروهاي مرکب که در علاج بيماريهاي چشم به کار برند، آنچه آزموده است از قول قدما چون جالينوس و بقراط و حنين و محمد بن زکريا الرازي و يوحنا بن سرافيون و فولس اجانيطي و غير ايشان از معروفان اصحاب تجربه و نيز آن چه من آزمودم و آنچه پدران من آزمودند که بدان معالجت کردند ...
سبب جرب جفن از چه باشد؟ نکاتي از اين دست اين گمان را پيش ميآورد که چه بسا ايدٔە اوليۀ تنظيم کتاب بر اساس پرسش و پاسخ نيز برگرفته از متن تذکرة الکحالين باشد اما مصححان چاپ حيدرآباد دست نويسي از تذکره را اصل گرفته اند که در قياس با دست نويس هاي ديگر اين کتاب (از جمله دو دست نويسي که در اين پژوهش بدان ها مراجعه شده است ) تحريف و تلخيص (يا افتادگي) در آن آشکار است .
(
, 
, 
)
