خلاصة:
طریقت صوفیانة «نقشبندیه» به بنیادگذاری بهاءالدّین نقشبند که از دل جریان تصوّف خواجگان در ماوراءالنّهر سربرآورد، در سیر تحوّل و تطوّر خود با عبور از مرزهای جغرافیاییِ مولد و منشأ خود و با ایجاد رابطه با نهاد قدرت و ورود در عرصة سیاست، توانست به یکی از ماناترین و مؤثرترین سلاسل صوفیّه و جریانهای دینی آسیای مرکزی بدل شود؛ اگرچه تصوّف نقشبندیه، طریقتی ایرانی محسوب میشود، پژوهشهای علمی ناچیزی در ایران دربارة آن انجام یافته است؛ بنابراین، ضرورت و اهمیّت توجّه به پیشینة فرهنگی حوزة ماوراءالنّهر بهعنوان بخشی از ایران کهن، ریشهشناسی سیر عرفان و تصوّف در منطقه و بررسی سیر ظهور و تطوّر نقشبندیه موجب شده است تا در این مقاله با استفاده از منابع اسنادی و با شیوة تاریخنگارانه و موردپژوهانه و با بهرهگیری ازیگانه نسخة خطی تحفةالرّسول و فرید المکتوبات، نوشتة میراحمد کشّی، از صوفیان تصوّف نقشبندی ماوراءالنّهر، به بازجست شاخهای کوچک و گمشده از تصوّف نقشبندی در دیار فرارودان پرداخته شود. فرضیة این پژوهش بر آن است که با شناسایی برخی از شخصیّتها و آثار و رسالهای کمتر شناختهشده از طریقت نقشبندی، به ترسیم شاخهای فرعی از شجرهنامة سلسلة پرگروندة نقشبندیه دست یابد.
ملخص الجهاز:
بازجستِ شاخۀ گمشدة شجرة تصوّف نقشبندي ماوراءالنّهر در سده هاي ١٢ و ١٣ هجري يلدا آزرمي * مربي گروه زبان و ادبيّات فارسي دانشگاه شيراز نجف جوکار استاد گروه زبان و ادبيّات فارسي دانشگاه شيراز (از ص ١١٧ تا ١٣١) تاريخ دريافت مقاله : ١٣٩٦/٣/٢٥، تاريخ پذيرش مقاله : ١٣٩٦/١٢/٢٣ چکيده طريقت صوفيانۀ «نقشبنديه » به بنيادگذاري بهاءالدّين نقشبند که از دل جريان تصوّف خواجگان در ماوراءالنّهر سربرآورد، در سير تحوّل و تطوّر خود با عبور از مرزهاي جغرافياييِ مولد و منشأ خود و با ايجاد رابطه با نهاد قدرت و ورود در عرصۀ سياست ، توانست به يکي از ماناترين و مؤثرترين سلاسل صوفيّه و جريان هاي ديني آسياي مرکزي بدل شود؛ اگرچه تصوّف نقشبنديه ، طريقتي ايراني محسوب ميشود، پژوهش هاي علمي ناچيزي در ايران دربارٔە آن انجام يافته است ؛ بنابراين ، ضرورت و اهميّت توجّه به پيشينۀ فرهنگي حوزٔە ماوراءالنّهر به عنوان بخشي از ايران کهن ، ريشه شناسي سير عرفان و تصوّف در منطقه و بررسي سير ظهور و تطوّر نقشبنديه موجب شده است تا در اين مقاله با استفاده از منابع اسنادي و با شيؤە تاريخ نگارانه و موردپژوهانه و با بهره گيري ازيگانه نسخۀ خطي الّرسول و فريد المکتوبات ، نوشتۀ ميراحمد کشّي، از صوفيان تصوّف نقشبندي ماوراءالنّهر، به بازجست شاخه اي کوچک و گمشده از تصوّف نقشبندي در ديار فرارودان پرداخته شود.
از منظر تاريخي چهار فرقۀ کبرويه ، يسويه ، خواجگان و نقشبنديه در منطقۀ ماوراءالنّهر حضور قابل توجّهي داشته اند و تاريخ اين طريقت هاي عرفاني با تاريخ آسياي مرکزي در هم آميخته است (اُلکات ، ٢٠٠٧: ٢).