خلاصة:
سفرنامه‌ها نتیجة مشاهدات و ارزیابی عینی نویسندگان آنهاست. بدین‌روی، از منابع مهم شناخت هویت و فرهنگ یک جامعه در دوره‌های گوناگون تاریخی از دیدگاه غیرایرانی‌ها و ارزیابی آنها در این خصوص به‌شمار می‌رود. در این میان، سفرنامه‌هایی که توسط اروپاییان در قرون اخیر نوشته شده، هم به خاطر طرح موضوع و تفسیر و تحلیل و هم ارزیابی و مقایسة آنها از اهمیت بسزایی برخوردار است. آثار این گروه به طور مستقل و مفصل به هویت شیعی نپرداخته، اما به واسطة قرار گرفتن در حوزة مطالعات استشراق و دقت این افراد در برخی عقاید و آداب شیعیان و ارائة نظر دربارة برخی مسائل و توجه برخی از مستشرقان معاصر و نویسندگان داخلی به آنها، شایسته توجه وارزیابی است. ازجمله موضوعات مطمح نظر این گروه، بیان باورها و عقاید شیعیان در خصوص آموزه‌های دینی و پیشوایان خود، توصیف رفتارها و مناسک دینی ایرانیان شیعی، توجه به مزارات و روحانیت و ارزیابی مسائل آنهاست. در این مقاله، آثار دو تن از سیاحان اروپایی (مادام کارلاسرنا و اوژن اوبن)، که در دوران قاجار به ایران آمدند بررسی شده و در نهایت این نتیجه به دست آمده است که این دو غالبا نگاهی صرفا روایت‌گرانه و مبتنی بر مشاهدات ناقص خود از آداب و مناسک ایرانیان شیعی داشته‌اند و همین موجب شده تا از یک‌سو، آنها را حمل بر مذهب تشیع کنند، و از سوی دیگر، در شرح برخی از اصول اعتقادی شیعیان دچار خطا شوند. روش تحقیق «مطالعه تاریخی و انتقادی» است که با استفاده از آثار این دو و منابع اسلامی انجام گرفته است.
ملخص الجهاز:
در این مقاله، آثار دو تن از سیاحان اروپایی (مادام کارلاسرنا و اوژن اوبن)، که در دوران قاجار به ایران آمدند بررسی شده و در نهایت این نتیجه به دست آمده است که این دو غالبا نگاهی صرفا روایت‌گرانه و مبتنی بر مشاهدات ناقص خود از آداب و مناسک ایرانیان شیعی داشته‌اند و همین موجب شده تا از یک‌سو، آنها را حمل بر مذهب تشیع کنند، و از سوی دیگر، در شرح برخی از اصول اعتقادی شیعیان دچار خطا شوند.
سرنا هم، که بیشتر در پی تحقیق و تفحص دربارة آداب و رفتار اجتماعی ایرانیان بوده، مشاهدة اماکن زیارتی و نحوة زیارت شیعیان را کانون توجه قرار داده است تا ضمن ایجاد رابطه میان این اماکن با تولید مفاهیم شیعی، به نقش آنها در سبک زندگی شیعیان نیز پی ببرد؛ همان‌گونه با جهت‌گیری منفی سعی در خرافی جلوه دادن شکل زیارت مردم و در نتیجه، اعتقادات مذهبی آنها داشته است.
4 اوبن، که از شهرهای زیارتی دیدن کرده، با شرح معماری و فضای حاکم بر این شهر‌ها و با توجه به شکل زیارت مردم، شخصیت امامان( را معرفی کرده است؛ از جمله، نظر وی دربارة جدی و عبوس بودن حضرت علی(، که معلوم نیست از کجا و کدام منبع نشئت گرفته، یا با شرح شکل زیارت مردم در کاظمین، کم‌اهمیت کارلاسرنا، آدم‌ها و آیین‌ها در ایران، ص 204و253.
1 سرنا هم مانند اوبن از شوق شیعیان برای زیارت اماکن مقدس و علاقة آنها برای دفن امواتشان در کنار این اماکن سخن گفته است؛ اما برخلاف اوبن توضیحی دربارة شخصیت اهل‌بیت( و چگونگی مهاجرت آنها به ایران و نحوة شهادتشان نمی‌دهد؛ آنچه ذکر می‌کند اطلاعات اجتماعی، از قبیل شکل زیارت مردم در این اماکن و شرح معماری این بناهای زیارتی است.
(
, 
, 
)
