ارزیابی و مقایسة نقادانه دیدگاه طباطبایی، مطهری و جوادی آملی در باب وحدت وجود و لوازم الهیاتی آن مقالة

یکی از مباحث مهم در فلسفة دین، موضوع وحدت عالم و نسبتش با واحد‌بودن خداوند است. این برداشت‌های متفاوت از وحدت عالم تحت بحث وحدت وجود چالش‌برانگیز شده است. در این مقاله تلاش می‌کنیم دیدگاه فیلسوفان مسلمان وابسته به مکتب حکمت متعالیه را با این بحث روشن سازیم و استدلال‌های آن‌ها را ارزیابی کنیم و برتری دیدگاه برخی بر برخی دیگر را نشان دهیم. برای این کار دیدگاه سه تن از شارحان حکمت صدرا را که آرای متضادی دارند برگزیده‌ایم و تجزیه و تحلیل کرده‌ایم. علامه طباطبایی که گاه به وحدت تشکیکی و گاه شخصی متمایل است، گاهی نیز حکم به همسانی دو تعبیر می‏دهد درنهایت با براهین قاطع وحدت شخصی را می‏پذیرد اما توان پاسخگویی شبهات را ندارد. مطهری با وحدت وجود، نفی کثرات و معدوم دانستن ممکنات مخالف است. و درنهایت علامه جوادی آملی با اثبات «وجود مطلق»  و قرار دادن «وجود» و «نمود» در برابر «عدم» ایراداتی را که مانع اکمال فلسفه بر مبنای وحدت وجود بود، از میان برداشتند لذا راه برای تغییر و ارتقای بسیاری از مباحث همچون قاعدة بسیط‌الحقیقه باز شد. در این نوشتار در صددیم مقایسة نقادانه‌ای از دیدگاه این سه متفکر داشته باشیم.

ارزيابي و مقايسة نقادانه ديدگاه طباطبايي ، مطهري و جوادي آملي 1 در باب وحدت وجود و لوازم الهياتي آن مرضيه رضايي * حميدرضا آيت اللهي **، محمد سعيدي مهر*** چکيده يکي از مباحث مهم در فلسفۀ دين ، موضوع وحدت عالم و نسـبتش بـا واحـدبـودن خداوند است . وحدت وجود، شخصي ، تشکيکي ، طباطبايي ، مطهري ، جوادي آملي * دانشجوي دکتري ، گروه فلسفه و کلام اسلامي ، دانشکده الهيات ، دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات ، تهران ، ايران ، marziehrezaie@gmail. مهم ترين مسئله در مورد اصل قضيه ايـن اسـت کـه معناي حقيقي وحدت وجود چيست و چرا اين گونه متفاوت در موردش داوري مي شود؟ فلسفۀ ملاصدرا در مباحث علت و معلول از وحدت شخصي وجود سخن گفته و آن را نه تنها مکمل اين بخش از مسائل ، بلکه تکميل کننـدة فلسـفه معرفـي کـرده اسـت . ايشان معتقد است وحـدت وجـود بـه معناي شخصي و نه تشکيکي با مباني فلسفي سازگار نيست ، لذا غيرقابل قبول اسـت . ٤. ٢ تبيين ايشان از معناي صحيح وحدت شخصي وجود استاد جوادي آملي ، معنايي را که برخي حکما و عرفا بر آن اتفـاق نظـر دارنـد کـه غيـر از واجب تعالي هيچ مصداقي در عالم نباشد، صريحا نفي مي کنند.