خلاصة:
نیت به عنوان یک فرآیند ذهنی، جایگاه مهمی در فلسفه اخلاق دارد. جهت تحلیل ماهیت نیت و بررسی نقش معناشناختی، ارزش شناختی و وجود شناختی آن در اخلاق به دو فیلسوف برجسته اخلاق یعنی علامه طباطبایی و مایکل اسلوت نظر شده است. در این راستا نقش نیت در فعل و فاعل اخلاقی و رابطه آن با منش فاعل مورد بررسی قرار گرفته است. در نهایت رویکرد تقریبا مشابهی در باب معنای نیت از نظر دو فیلسوف یافت میشود؛ منتها در باب نقش معناشناختی، ارزش شناختی و وجودشناختی نیت در اخلاق تفاوتهایی دیده می شود که حاکی از اختلاف آنها در متن و بستر اندیشه است.
Intention as a mentally process have a important place in ethics. In order to analysis of the intention and checking in the role of its semantic، ontology and valorization in morality has been paid attention to two famous philosophy that’s mean Allameh Tabatabaee and Michael Slote. So the role of intention in moral agent and action and its relation with character has been explored. At the end، similar approach understood regarding definition of the intention in both. But about the role of semantic، valorization and ontology of intention have been seen differences in morality. This suggests their difference in the content of their thought.
ملخص الجهاز:
بـا توجـه بـه آنچه گفته شد، علامه در تعریف فاعلیت یک فاعل اعم از اخلاقی و غیر اخلاقی، معتقد اسـت : فاعلی که واجد علم و اراده است و علم او به فعلش تفصیلی و پیش از تحقق خارجی فعل اسـت ، با انگیزه ای که زاید بر ذاتش میباشد.
منتها اگر فاعل کارش را از روی منش انجام دهد، از مرحله تصـور بـه مرحله تصدیق نخواهد رسید و ماهیت نیت او را صرف تصور تشکیل داده ، او فعل را اراده و قصد میکند.
توجه به این نکته الزامیست که نیت همراه فعل لزوما ناظر بـه وجـود نیـت قبـل از فعـل نیست ، زیرا علامه کارهایی که صرفا اراده دارد، ولی علیت غـایی نـدارد را عبـث مـیدانـد.
(٥ p ,٢٠١٣ ,idem) این امر تا آن اندازه میتوانـد کارکرد داشته باشد که حتی در هویت دهی و اخلاقی بودن یا نبودن فرد نیز تأثیر داشته باشد؛ بـه عبارت دیگر میزان فضیلت مندی فاعل در ارزش عمل او مؤثر است .
نقش وجود شناختی نیت در فعل و فاعل اخلاقی از نظر مایکل اسلوت برای اینکه بدانیم نیت از لحاظ وجودشناختی چـه تـأثیری در فعـل و فاعـل اخلاقـی ایفـا میکند، خوب است به تحلیل عناصری که در صدور فعل دخیل هستند، بپردازیم .
لذا اسلوت کسی که نیات خوبی دارد ولی ابزار ضروری آن را قصد نمیکند، مورد انتقاد قرار میدهد (٣٥ p ,٢٠٠١ ,idem) : اگر فاعل نیت داشته باشـد، ولـی اراده و قصد انجام فعل نکند، به ضعف اراده ، ناسازگاری درونی و رفتارهای غیرعاقلانه متهم مـی شود.