خلاصة:
سرزمین مصر از دیرباز با ایران ارتباط داشته که سابقه تاریخی آن به دوره هخامنشی برمیگردد. آشنایی با پیشینه روابط دو کشور میتواند ما را در درک موقعیتها و ضرورتهای کنونی کمک کند. مسائل ایران و مصر عمدتاً به دلایل سیاسی، بینالمللی و تاریخی، فرهنگی و نیز قومی، جغرافیای به یکدیگر مرتبط است. دو کشور کموبیش از نظر ظرفیت همساناند. چه از لحاظ جمعیت و وسعت، چه قدمت و اصالت تاریخی و تمدنی و چه فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی و داشتن تحولات بزرگ و اثرگذار سیاسی و دینی. اگرچه هر یک از این دو کشور عموماً با یکدیگر مرتبط بودهاند، اما هموزن و همسطح بودن نسبی آنها در حال حاضر بهطور طبیعی نوعی رقابت را ایجاد میکند. روابط دو کشور با پیروزی انقلاب اسلامی در 1979 رو به سردی و تنش بیشتر گرایید و درنهایت با امضای پیمان کمپ دیوید قطع شد. هدف این مقاله عوامل مؤثر در واگرایی روابط ایران و مصر در چند دهه گذشته است که تلاش شده تا متغیرهای داخلی، منطقهای و بینالمللی مؤثر در این واگرایی شناسایی و وزنگذاری شوند. یافتههای مقاله حاکی از آن است از میان عوامل گوناگون مؤثر در واگرایی دو کشور، چند عامل از برجستگی خاصی برخوردارند. عامل ماهیت و جهتگیری سیاسی متعارض نظامهای سیاسی ایران و مصر در سطح داخلی؛ مسائلی همچون قضیه فلسطین و پیمان کمپ دیوید در سطح منطقهای؛ همچنین نگاه متفاوت دو کشور به ساختار حاکم بر نظام بینالملل و شرایط آن، و نحوه برخورد با قدرتهای بزرگ (نگاه منفی ایران به غرب در برابر نگاه مثبت مصر به غرب) در سطح بینالمللی؛ میتوانند بهعنوان مؤلفههای مهم و تأثیرگذار در واگرایی دو کشور محسوب شوند. از لحاظ وزنگذاری از بین عوامل مختلف داخلی، منطقهای و بینالمللی؛ عوامل داخلی را مؤثرتر بوده و در میان عوامل داخلی هم عامل ماهیت سیاسی متعارض حاکم بر نظام سیاسی دو کشور را مؤثرتر میباشد.
ملخص الجهاز:
این تحولات از جمله تفاوت نظام حاکم ( نظام شاهنشاهی محافظه کار طرفدار غرب در ایران و نظام جمهوری در مصر با شخصیت رادیکال و انقلابی ناصر)، نگرش و عملکرد متفاوت ایران و مصر نسبت به تحولات در سطح بین المللی و بازتابهای منطقه ای ، تشکیل و عضویت ایران در پیمان بغداد در ١٩٥٥ و در مقابل اتخاذ سیاست عدم تعهد ناصر (کنفرانس باندونگ )، حمایت ایران از دکترین آیزونهاور در ١٩٥٧، سیاست ناصر و ناسیونالیسم عرب در مخالفت با غرب و ایران در مقابل نارضایتی ایران از وحدت مصر و سوریه ١٩٦١-١٩٥٨ و حمایت آشکار ایران از تلاشهای اردن و عراق برای تشکیل اتحاد هاشمی، دخالت های ناصر در خلیج فارس و حمایت طرفداران ناصر از بحران اردن و لبنان در سال ١٩٥٨، مسئله ملی شدن کانال سوئز در ١٩٥٦، هم پیمانی و توسعه روابط ایران و اسرائیل در ١٣٢٨ و بدبینی جمال عبدالناصر نسبت به شاه و اختلاف ناصر با اسرائیل ، اخراج سفیر ایران از مصر این مسائل عامل شروع جنگ سرد ناصر و شاه بود.