خلاصة:
در این پژوهش، آرایش فضایی و الگویِ زمانیِ شدّت پُرفشار جنب حارّه، در تراز میانی وردسپهر با استفاده از دادههای روزانهی ارتفاع ژئوپتانسیل، در یک دورهی زمانی 55 ساله، شامل 20089 روز از یازدهم دیماه 1329 تا دهم دیماه 1384 بررسی شده است. نخست برای تحلیل آرایش فضایی پُرفشار جنب حارّه و اندرکنش آن با سامانههای مجاور، میانگین ارتفاع ژئوپتانسیل برای تمام روزهای تقویم خورشیدی محاسبه شد. آنگاه، یک تحلیل خوشهای پایگانی انباشتی بهروش "پیوند وارد" روی این مقادیر انجام گرفت. بر پایهی این تحلیل، پنج آرایش گردشی در چارچوب دورههای سرد، گذار و گرم در نیمکرهی شمالی شناسایی شدند. برای تحلیل الگوی زمانی شدّت پُرفشار جنب حارّه با انتخاب چارچوب پوش مناسب، میانگین ارتفاع ژئوپتانسیل تراز میانی وردسپهر برای هر یک از روزهای تقویم خورشیدی 1383-1330 محاسبه و استانداردسازی شد. بدین ترتیب، آرایهای به ابعاد 1×19724 بهدست آمد که شامل ناهنجاریهای فاز مثبت و منفی (تشدید و تضعیف پُرفشار جنب حارّه) در هر روز بود. مقایسهی فراوانی روزهای وقوع فاز مثبت با فراوانی روزهای رویداد فاز منفی، در تراز مورد بررسی نشان داد که طیّ نیم قرن گذشته، روزهای تشدید و حضور قوی پُرفشار جنب حارّه نسبت به روزهای تضعیف این سامانـهی دینامیکی، افزایش یافته است. اجرای روش جدول توافقی و محاسبهی آمارهی کای دو (2 χ) در طول دورهی آماری (1383-1330) نشان داد که وقوع بارش، کمابیش در 3% از ایستگاههای بررسی شده (32 ایستگاه از مجموع 1066 ایستگاه) مستقل از تأثیر پُرفشار جنب حارّه است. این ایستگاهها بیشتر کرانهها و پسکرانههای جنوبی خزر و نواحی شمالغرب کشور را در بر میگیرند. از سوی دیگر، وقوع بارش کمابیش در 97% ایستگاههای مورد بررسی (1034 ایستگاه از مجموع 1066 ایستگاه) مستقل از تأثیر پُرفشار جنب حارّه نیست و بهشدّت تحت کنترل پُرفشار جنب حارّه در زمان حاکمیت این سامانه بر روی ایران است.
In this research، geometric configuration and temporal rate of subtropical high pressure was studied at the level of 500 hPa. This study has been done using daily data of geopotential height at 12 GMT in NCEP/NCAR database with spatial resolution of 2.5×2.5 degree in a 55 years period including 20089 days from Dey، 11th، 1329 to Dey، 10th، 1384. At First، the mean geopotential height at 12 GMT is extracted for all days of solar calendar to determine geometric configuration of subtropical high pressure and its relation to the contiguous patterns. Then، an agglomerative hierarchical cluster analysis on the basis of ward linkage method has been carried out using Matlab soft¬ware. According to this analysis five circulation features in the north hemisphere have been recognized. To identify temporal rate of subtropical high pressure with the selection of a suitable framework، the mean of geopotential height at 500 hPa level has been calculated and standardized for each day of solar calendar from 1330 to 1383. Thus، a matrix of size 19724×1 was obtained which indicates positive and negative anomalies (strengthening and weakening of subtropical high pressure) in each day. Comparing the frequency of positive phase occurrence days with that of negative phase event days in the level under study showed that during recent 50 years the aggravation days of subtropical high pressure were definitely more than weakening days of this dynamic system. Applying contingency table method and calculating χ 2 statistic during statistical period(1330-1383) showed that occurrence of precipitation in about 3.1% of studied stations(33 out of 1066) is independent of the influence of subtropical high pressure. These stations mainly encompass south coast of Caspian sea and north west of Iran. According to this analysis، the occurrence of precipitation in 96.9% of studied stations(1033 out of 1066) are intensively under control of subtropical high pressure at the time of the predominance of this system over Iran.
ملخص الجهاز:
نقش پرفشار جنب حاره، در توزیع مکانی بارشهای روزانهی ایران چکیده در این پژوهش، آرایش فضایی و الگوی زمانی شدت پرفشار جنب حاره، در تراز میانی وردسپهر با استفاده از دادههای روزانهی ارتفاع ژئوپتانسیل، در یک دورهی زمانی 55 ساله، شامل 20089 روز از یازدهم دیماه 1329 تا دهم دیماه 1384 بررسی شده است.
پرفشار جنب حاره در زمان رخداد این آرایش گردشی با محور غربی ـ شرقی کانون ترجیحی ندارد و تنها منحنی همارتفاع 5850 ژئوپتانسیل متر که از شرق دریاچهی چاد در آفریقا تا جنوب مکزیک در جهت مداری گسترده شده، میتواند نمادی از وجود این پرفشار تلقی شود (شکل شمارهی 2).
از این رو، پرفشار جنب حاره در زمان رخداد این آرایش گردشی از سوی شرق، کمابیش تا شرق دریاچهی چاد و از سمت غرب تا روی خلیج تهوانتپک در جنوب مکزیک گسترده شده است که نشان از کاهش قلمرو مداری آن، نسبت به زمان دوم وقوع آرایش گردشی 2-1 (دورهی انتهای پاییز) دارد.
درواقع رخداد این آرایش گردشی، حاکمیت و گسترش بیشینهی قلمرو بادهای غربی را آشکار میکند؛ بهگونهای که داخلیترین منحنی با ارتفاع 5150 ژئوپتانسیل متر، در زمان دوم وقوع آرایش 2-1 (دورهی انتهایی پاییز) به 5050 ژئوپتانسیل متر در این آرایش گردشی تبدیل شده است.
در عین حال، جابهجایی منحنی همارتفاع 5800 ژئوپتانسیل متر، بهعنوان حد بیرونی بادهای غربی، در تراز میانی جو از نیمهی شمالی دریای خزر، در آرایش گردشی دورهی گرم (2-2-2) به نیمهی جنوبی این تودهی آبی، در زمان دوم وقوع آرایش 1-2-2 (پس از دورهی گرم) نشان از پیشروی و گسترش حوزهی نفوذ بادهای غربی بهسمت عرضهای پایینتر دارد.