خلاصة:
آیا راه معقولی وجود دارد که بپذیریم دست خداوند در طبیعت باز است؛ راهی که از ایراد تاریخیِ خدای رخنهپوش در امان باشد؟ جان پوکینگهورن، فیزیکدان و متکلم مشهور انگلیسی، از پیشگامان عرصة علم و الهیات و از معروف ترین متفکران مسیحی در این صحنه است. او علاوه بر دستاوردهای مهم در فیزیک نظری، در مباحث علم و الهیات نیز صاحب رأی بهشمار میآید. یکی از نظریات خاص او، به تصویری مربوط میشود که دربارۀ فعل الهی در طبیعت است. این تصویر، بر دیدگاهی واقعگرایانه و ابتنای متافیزیک بر فیزیک مبتنی است و با توجّه به نظریه آشوب از نوعی علیت بالا به پایین دفاع میکند. در این مقاله، پس از ذکر مقدماتی دربارۀ حیات علمی پوکینگهورن، نظام فکری او متناسب با مسئلۀ فعل خداوند ترسیم و پس از آن، دیدگاه او در این زمینه، به تفصیل، تبیین میشود. در انتها مبانی و دیدگاه اختصاصی او در باب فعل خداوند در طبیعت، بهویژه با توجه به مبانی حکمت اسلامی، نقد و بررسی میشود.
بهنظر میرسد دیدگاه پوکینگهورن، در عین تفطّن به نکات مهم، اتقان فلسفی لازم را ندارد و او نتوانسته است تصویری استوار دربارة فعل خداوند در طبیعت، ارائه دهد.
ملخص الجهاز:
در شـکل جديـد ايـن مسـئله ، به طورکلي دربارة نسبت فعل خدا با يافته ها و نظريات علمي، تأمل ميشود و پرسش اصـلي اين است که با توجه به تبيين نسبتا کاملي که علم جديد از عالم طبيعت ارائه ميدهد، ديگـر چه جايي براي مداخلۀ خداوند، آنطور که اديان و متون ديني بر آن اصرار ميورزند، وجود دارد؟ با اين توضيح ، روشن ميشود که بحث از فعل خداوند در طبيعت ، در مباحث معاصر بايستي از طرفي ناظر به يافته هاي علوم جديد و از سوي ديگر، معطـوف بـه پـژوهش هـاي فلسفي-کلامي باشد و در مرز علم و فلسفه مطرح شود.
بـا وجـود ايـن ، متافيزيک ، بايستي با مبناي فيزيکي خود سازگار باشد و بنابراين ، لازم است ببينيم آيا نواقص قابل اعتنايي در توصيف از پايين به بالاي جهان فيزيکي وجـود دارد؟ بـه نظـر مـيرسـد دو زمينۀ مناسب پيش روي ما قرار دارد: نظريۀ کوانتوم و نظريۀ آشوب.
١,٥ تقرير فشردة نظريه همانگونه که در بخش هاي پيشين مقاله به تفصيل بيان شد، پوکينگ هورن با طي چند گام به سمت تصوير برگزيدهاش از فعل الهي حرکت ميکند: الف ) تقرير خاصي از واقع گرايي انتقادي ب) ضرورت متافيزيک ج) مخالفت با طبيعت گرايي و بسندهبودن تبيين علمي [تجربي] د) طرح يک نظام عليت از بالا به پايين ، به منظور به رسميت شناختن فاعليت خداونـد با توجه به نظريه آشوب ما بررسي نظريۀ او را بر اساس همين گامها دنبال خواهيم کرد.
(
, 
, 
)
