خلاصة:
نگاهی مختصر به دیوان شاعران نشان میدهد که گاه یک رباعی به چندین شاعر منسوب شدهاست. به همین دلیل، تشخیص رباعیات هر شاعر از دشوارترین بخشهای تصحیح متون است. تدوین مجموعهها و جنگهای رباعی هم، اگرچه در شناخت سرایندگان برخی رباعیها گرهگشاست، به دلیل موضوعی بودن،کتابتهای فراوان، تکنسخهای بودن، و استنساخ از روی یکدیگر، مشکلاتی دیگر در شناخت سرایندگان اشعار بهوجود آوردهاست. از طرف دیگر، کمالالدّین اصفهانی ازجمله شاعرانی است که در سرودن رباعی جایگاه ویژهای دارد و گردآورندگان جنگهای رباعی، به دیوان او عنایت بیشتری داشتهاند. این پژوهش با لحاظکردن این دو موضوع، در پی آن است تا با استناد به دستنویسهای کلیات کمالالدّین اصفهانی و بر اساس منابعی چون نزههالمجالس، مونسالاحرار، خلاصهالاشعار، مجموعه اشعار و مراسلات فارسی و عربی، و سفینه کهن رباعیات، رباعیات منسوب به این شاعر رابررسی کند. روش تحقیق، تحلیلی است که در آن از امکانات کتابخانهای ونیز دستاوردهای علمی پژوهشگران دیگر استفاده شدهاست. جایگاه کمالالدّین اصفهانی در جریان شعری قرن ششم و هفتم، بهویژه در قالب رباعی، و نبود پژوهشی جامع در باب این موضوع، اهمیت و ضرورت تحقیق را نمایان میسازد و نتیجه حاصل از آن، مشخصکردن الحاقات و اسقاطات رباعیات این شاعر در متن مصحّح مرحوم بحرالعلومی، و نیز اعتبارسنجی مجموعهها و جنگهای رباعی در انتساب اشعار به شاعران است.
ملخص الجهاز:
٣. رباعیهای ضبط نشده در تصحیح بحرالعلومی وموجود در دست نویس ها و منابع کهن بر اساس دست نویس ها و منابع کهـن ، در تصـحیح جدیـد ١٦ ربـاعی بـه کلیـات کمـال افزوده شدکه برخی از آن ها در چندین نسخۀ خطی به نام او ضبط شده است : «طبعم چو دو چشم تـو دژم مـیگـردد پشتم ز دو زلف تـو بـه خـم مـیگـردد 6 جــانم بــه امیــد آنکـه از غـم بـرهــد همچـون کمرت گرد عدم میگـردد» «فضــل تــو و ایــن بــاده پرســتی بــا هــم ماننــد بلنــدی اســت و پســتی بــا هــم 7 ذات تـــو بــه چشـــم خـــوبرویان مانــد که آنجاست همیشه نـور و مسـتی بـا هـم » رباعیهای دیگر در نسخۀ خطی شمارة ٤٠٢٩/١ کتابخانه و مرکز اسناد مجلـس شـورای اسـلامی (کتابـت ٧٢١ و بـا نـام اختصـاری «مـج ») درج شـده اسـت ؛ نسـخه ای کـه مرحـوم بحرالعلومی از آن به طور کامل بهره نبرده است و خود در این زمینـه نوشـته کـه ایـن نسـخه «وقتی به دست نگارنده رسید که قسمتی از دیوان چاپ شده بود و در قسمت های بعد و نیـز در قسمت هایی که تجدید طبع شده ، از آن نسخه نیز استفاده شـده اسـت » (اصـفهانی، ١٣٤٨: نودوهفــت ).
ک؛ بـدر جـاجرمی، ١٣٥٠: ١١٧١) بـه نـام کمال الدین ضبط شده است : «از خار٤٩ چو آمد گل رنگـین بیـرون انـــدوه کنـــیم از دل غمگـــین بیـــرون 50 کردنـد نظاره را عـروسـان چمــــــن سرها ز دریچـه هـای چـوبیـن بیـرون » در سفینۀ کهن رباعیات به نام «شمس گنجه » آمده اسـت (سـفینۀ کهـن رباعیـات ، ١٣٩٥: (135 همچنین است دو رباعی زیر که در جنگ خطی کتابخانۀ لالااسماعیل ، به «مبـارکشـاه » منسوب شـده (ر.