خلاصة:
آیین دادرسی یکی از بنیادهای اساسی حقوق است که بخش مهمی از این دانش را دربر میگیرد، زیرا هر آنچه در دادگاهها از لحظۀ نخستِ اقامۀ دعوا از سوی یکی از طرفین تا خاتمۀ دعوا نیاز است، در این حوزه از علم حقوق قرار میگیرد. دانش حقوق شاخههای متفاوتی دارد و این شاخهها گذشته از اصول کلی حقوق، هرکدام از اصول و قواعد ویژهای بهره میبرند و حل اختلاف آنها و قضاوت در آنها نیز بر مبنای همان اصول و قواعد صورت میپذیرد. ازاینرو، آیین دادرسی در آنها نیز متفاوت است. به همین دلیل در ایران برای دعاوی حقوقی و کیفری، آیین دادرسی جداگانهای به تصویب مجلس رسیده است. در این مقاله کوشش شده نشان داده شود که آیین دادرسی در دیوان عدالت اداری با دادگاههای حقوقی و کیفری متفاوت است، زیرا سرشت این دادگاهها و مبانی آنها با هم تفاوت دارد. ازاینرو نمیتوان آیین دادرسی آن دادگاهها را بر دیوان عدالت اداری حاکم کرد. نتیجۀ نوشتار حاضر این است که قانون جدید دیوان عدالت اداری نیز با آنکه عبارت «آیین دادرسی» را در عنوان خود بهکار برده، نتوانسته است آیین دادرسی ویژۀ این نهاد را وارد نظام حقوقی ایران کند.
ملخص الجهاز:
حال اين پرسش ايجاد ميشود که در ديگر موارد آيين دادرسي که قانون ديوان در خصوص آن ها سکوت نکرده است ، تکليف چيست ؟ براي نمونه انواع دعاوي، صلاحيت ، ايرادات ، دعواي متقابل ، اهميت جلسۀ اول ، طواري دادرسي، ادلۀ اثبات دعوا، دستور موقت ، تأمين خواسته ، تأمين دليل ، داوري، شرايط دادخواست ، ابلاغ ، جلسات دادرسي، شيوه هاي شکايت از آرا و موارد متعدد ديگر از نمونه هايي است که برخلاف آيين دادرسي مدني که کاملا مشخص است ، در قانون ديوان عدالت اداري چندان مشخص نيست .
رويۀ ديوان بر اين مبنا قرار گرفته که تنها در موارد بيان شده در مادة ١٢٢ و نيز هرجا که قانون ديوان کاملا سکوت کرده است ، ميتوان به آيين دادرسي مدني رجوع کرد، وگرنه در مواردي مثل دستور موقت ، ورود ثالث و جلب ثالث ، ازآنجا که قانون ديوان به آن ها اشاره اي- هرچند ناقص - کرده است ، نميتوان به آيين دادرسي مدني رجوع کرد و خود ديوان بايد در رويه هاي خود، ابهامات اين موارد را ازبين ببرد.
البته طبق تبصره همين ماده در مواردي که پرونده مشمول مادة ٩٠ قانون باشد و نيز در دستور موقت به تبادل لوايح نياز نيست ، اما بر رويۀ مرجع يادشده در اين خصوص ايراد وارد است ، زيرا در تبادل لوايح ابتدا يک نسخه از دادخواست و ضمايم آن براي خوانده دعوا ارسال ميشود.