خلاصة:
دینامیک و تحول‌پذیری سواحل هر چند پدیده شناخته شده‌ای است، اما فرکانس و شدت این تغییر و تحول در زمان الگوهای متفاوتی را معرفی می‌کند که فرایندهای مختلفی را پیامد دارد. این تحول‌پذیری برای سواحل واجد پسکرانه حساس مانند سواحل جنوبی دریای خزر پدیدآورنده پیامدهای خاص در ابعاد انسانی- اقتصادی و زیست محیطی است که درک و شناخت آن می‌تواند ابزاری کارآمد برای مدیریت مساله فراهم آورد. انباشتگی جمعیت و پرارزش بودن کارکردهای اقتصادی و زیست محیطی در عرصه‌های خشکی و کرانه آبی ساحل در جنوب دریایی خزر و به خصوص بخش شرقی حساسیت و شکنندگی ویژه‌ای نسبت به مساله تغییرات تراز آبی و تغییر خط ساحل فراهم می‌آورد. این تحقیق با درک این حساسیت مساله تعیین تغییرات تراز آبی و خط ساحلی را در نیم قرن گذشته هدف داشته است. بدین منظور سری داده‌های چند سنجنده‌ای و چندزمانه‌ای سنجش از دوری برای تعیین و استخراج تغییرات خط ساحل ناشی از تغییر در تراز آبی تهیه و پس از انجام مراحل تصحیح و هم مرجع‌سازی، خطوط ساحلی در مقاطع مختلف زمانی استخراج و تحلیل شد. بررسی و مقایسه نقشه‌های برداری خروجی موید تغییرپذیری پرفرکانس تراز آبی و به طبع آن تغییر مکانی خط ساحل در بازه‌های زمانی کوتاه است. به طوری که هر چند تراز آبی یک دوره 30 ساله به نسبت ثابت و یا با تغییرپذیری حداقلی از سال 1955 تا 1985 را در برداشته، اما از این سال تا اوایل دهه 90 رشد شتابندی در افزایش تراز آبی و مالا تغییر خط ساحلی مشاهده شده، به طوری که پشروی آب دریا و تهدید مستحدثات ساحلی بزرگ‌ترین بحران محیطی و مالا اقتصادی را برای این نواحی فراهم آورده است. مبتنیبر یافته‌های تحقیق از سال‌های آغازین قرن جاری میلادی (2001) تراز آبی روند کاهشی برخوردار بوده که تا سال 2011 این روند با شیب ملایم امتداد داشته و با روندی کند و بطئی عرصه‌های تصرف شده خشکی در دهه گذشته را آزاد کرده است. تحقیق روشن ساخت که از سال 2011 روند کاهش تراز آبی و پسروی کرانه ساحلی در اراضی کم عمق خلیج گرگان و سواحل گمیشان سرعت یافته و در نیمه دوم سال 2014 با کاهش بیش از 80 سانتی‌متری به حداکثر می‌رسد. با حدوث این مساله خط ساحلی به روشنی جابه‌جای شده و بخش‌های زیادی از عرصه آبی به خشکی تبدیل می‌شود. محاسبات حاصل از یافته تحقیق موید پرحجم بودن تعییرات در بخش غربی خلیج گرگان و نوار شمالی- جنوبی سواحل شرقی است. به طوری که بخش قابل ملاحظه‌ای از مساحت آبی خلیج گرگان به عرصه‌های خشکی و یا سطوح مردابی تبدیل کرده است.
ملخص الجهاز:
مستند به پژوهش های مقدم این افت و خیر ادواری در تراز آبی تغییرات خط و نوار ساحلی و ایجاد خسارت های شدید به سازه های ساحلی به خصوص در کرانه ها را همراه داشته است (شریفیکیا، ١٣٧٦؛ مشیری، ١٣٨٩؛ عبدالهی ، 1 Dynamic 2 Mamedov 3 Dolukhanov 4 Kroonenberg 123 ١٣٩٢؛ خوشروان و بنیهاشمی، ١٣٩١؛ یگانه بختیاری و محمدیان ، ١٣٨٦؛ ترن هایل ، ٢٠٠٩).
این پژوهش با هدف تعیین و اندازه گیری تغییرات تراز آبی و تبیین تغییرات و تحولات مورفولوژیکی خط ساحل در بخش شرقی دریای خزر مبتنیبر داده های سنجش از دوری فعال و غیرفعال به همراه پیمایش های میدانی دقیق انجام شده است .
(رجوع شود به تصویر صفحه) (رجوع شود به تصویر صفحه) شکل ٨ تصاویر ماهواره از تغییرات عرصه آبی در بخش از ساحل گمیشان : الف - تصویر ماهواره ای سال ٢٠١٤، ب - تصویر ماهواره ای سال ٢٠١١ ج و د ) نمای بزرگ از مستطیل سفید در تصاویر الف و ب (موقعیت ایستگاه صیادی شکل ٩-الف ) نقاط قرمز موقعیت های برداشت شده توسط GPS ٤- نتیجه گیری هر چند در سواحل کم شیب محدوده مورد مطالعه عملکرد مشترک حرکات آب دریا و فرایندهای محیط خشکی در تغییر سواحل تأثیرگذار بوده اند و منجر به تشکیل زبانه ساحلی در شمال دلتای گرگان رود شده است ، اما در این میان نوسانات آب دریای خزر مهم ترین تأثیر را در تغییرات ساحل منطقه ایفا کرده است .
Shoreline Response to Rapid 20th Century Sea-Level Change Along the Iranian Caspian Coast, Coastal Research, 11 June, doi: 10.
(
, 
, 
)
