خلاصة:
تجربه، خانواده، استعداد، رابطه و حمایت از صفویه مهم ترین عوامل دستیابی به منصب
وزارت اعظم در دوره صفوی بود. نقش خانواده از سایر عوامل مهم تر بود. زیرا بخش اعظم وزرا ی
این دوره از اقشار بالای جامعه برخاسته بودند و موقعیت خانوادگی سا یر عوامل را تحت تاث یر ق رار
می داد. وزرایی که به دلیل برخورداری از تجربه و استعداد انتخاب می شدند، عمدتا اشخاص ی توانا و
شایسته بودند، اما بخش قابل توجهی از وزرا با اتکا به پایگاه خانوادگی و روابطشان با امرا و دربار ی ان
به منصب وزارت دست پیدا می کردند و فاقد شایستگی کافی بودند. این پژوهش بر آن است تا با
استفاده از روش تاریخی و نظریه های جامعه شناسی میزان تحرک اجتماعی و شایسته سالاری در دوره
صفوی را مورد ارزیابی قرار دهد. یافته ها ی پژوهش نشان م ی دهد هرچند جامعه دوره صفو ی
انعطاف پذیر بود، علی رغم تصور رای ج به اندازه کافی شایسته سالار نبود . موانع ز یادی در مسیر
شایسته سالاری وجود داشت. نیمی از سی وزیر این دوره از شایستگی کافی برخوردار نبودند و تنها
هشت تن از آنها به معنی واقعی کلمه شایسته بودند.
ملخص الجهاز:
این قشربندی نشان می دهد که بسیاری از مشاغل موروثی بودند، اما برای بررسی دقیق تـر، بر وزرای اعظم تمرکز می شود و چون بعد از شاه عباس اول ، تغییرات زیادی در ساختار سیاسی و اجتماعی کشور ایجاد شد که بر میزان تحرک اجتماعی تأثیرگذار بود، ایـن بررسـی بـه دو ١ محقق سبزواری ، همان ، ص٥٢٠.
٢ قمی از وی به عنوان وزیـر دیوان اعلی یاد می کند و برادرش غیاث الدین محمود را وزیر جزء می دانـد٣ احمـد بیـک تجربـه کافی نداشت ، دست نشانده امرا بود و با شایستگی انتخاب نشد.
میرزا هدایت الله عزل شد و به جای او شاه قوام الـدین محمـد فرزنـد میرتقـی الـدین محمد اصفهانی ، صدر شاه طهماسب و از اعیان اصفهان منصب وزارت را بر عهده گرفت .
٥ وی با حمایت امرای ذوالقدر ترقی کرده بود، اما تجربه کافی به دست آورد و برای تصدی منصب وزارت نسبتا شایسته بود.
٦ اما مسلم است که صرفا به دلیل این که فرزند وزیر اعظم بود، این بخت را داشت تا بدون کسب تجربه به منصب مهم وزارت دسـت یابد.
) در این دوره چهار نفر از دست شاه منصب وزارت اعظم دریافت کردنـد: سـاروتقی (١٠٥٢- ١ واله قزوینی اصفهانی ، همان ، صص ٣٢٠-٣٢٥.
). شاه ابتدا میرزا مهدی را ابقاء کرد، اما پس از سه سال عزل شد و شیخ علی خان زنگنه فرزنـد علی بیک به وزارت رسـید.
همان طور که پیش تر گفته شد، دست یابی شـیخ علـی خـان بـه مقـام وزارت نتیجـه اصـلاحات شاه عباس اول در ساختار ارتش بود، چون ایل زنگنه را از گمنامی بیـرون آورد.
(
, 
, 
)
