خلاصة:
نمادها بخشی از فرهنگ یک ملّت هستند که برای درک بهتر اسطورههای آن ملّت باید به مفاهیم آنها پی برد. نماد، عﻼمت، اشاره یا کلمهای است که پیامی گاه متناسب با ظاهر و گاه ورای معنی ظاهری خود دارد. جانوران، گیاهان، آدمیان، اشیا و... مصادیقی هستند که با نمادها در پیوندند. این پژوهش با روش کتابخانهای و شیوه تحلیلی ـ تطبیقی بـه بررسی مفاهیم نمادین شیر در آثار حماسی، غنایی و عرفانی (با تکیه بر شاهنامه فردوسی، خمسه نظامی و مثنوی مولوی) میپردازد. ابتدا نگرش حاکم بر اوستا و متون پهلوی در مورد شیر خواهد آمد؛ آنگاه مفاهیم نمادین این چارپا در حیطههای حماسه، غنا و عرفان بیان خواهدشد. نیز در پایان هر قسمت درصد تطبیق مفاهیم نمادین در دو یا هر سه اثر، بسامد نام جانور و درصد کاربرد مفاهیم نمادین شیر در هر اثر تعیین میگردد. نتیجهای که از این مقاله بدست آمده، این است که شیر پرکاربردترین جانور از نظر تکرار نام (با 1487 بار کاربرد) و بعد از اسب، دومین جانور پرکاربرد از نظر شمار مفاهیم نمادین (با 19 مفهوم) است. چهار مفهوم نمادین آن (دلیری، قدرتمندی، شکارکنندگی و خشمگینی) در هر سه اثر (21 درصد) و شش مفهوم (تنومندی، چالاکی، ظالم بودن، کینهتوزی، بزرگان و وفاداری) در دو اثر (5/ 31 درصد) مطابقت دارد؛ نه مفهوم (5/ 47 درصد) نیز فقط در یکی از سه اثر بکار رفته است. نیز 5/ 47 درصد مفاهیم در حیطه حماسی، 10/5 درصد مفاهیم در حیطه غنایی و 5/ 42 درصد مفاهیم در حوزه عرفانی میگنجند.
Symbols are part of a culture of a nation and for better understanding of the myths of each nation their concepts should be comprehended. Symbol is a mark, hint, or a word which imparts a message sometimes appropriate to the surface meaning and at times beyond its apparent sense. Animals, plants, people, and objects are true examples in connection with symbols. This research deals with the study of symbolic concepts of lion in epic, lyric, and mystic masterpieces namely Shahnameh, Kamsa of Nezami and Masnavi respectively using the library method and analytic comparative approach. First, the all encompassing view of lion from Avesta and Pahlavi texts are provided next, the symbolic concepts of this majestic creature in the above genres are stated and towards the end of each section the degree of correspondence of symbolic concepts in each work, the frequency of the name of the beast and the percentage of the symbolic concept of lion employed is determined for every work. The result obtained from this study shows that lion is the most employed beast as far as repetition of its name is concerned (1487 times) and second to horse is the most employed beast for the number of symbolic concepts used (19 concepts). Lion’s four symbolic concepts such as bravery, might, predatory, and rage in three works consist 21% correspondence. Six characteristics such as massiveness, agility, being tyrannical, and rancorous, immensity, and faithfulness correspond to 31.5 % in two works and nine features 47.5% is observed in one three works. Also 47.5% of concepts belong to epic domain, 10.5% in lyric domain, and 42.5% concepts fall into mystic domain.
ملخص الجهاز:
پس تو، ای آدمی، شیروار به خون خواری چنگال تیز مکن که عواقب شومی در پی خواهد داشت : به خون ریزی مبین کو شـیر گیـرد که خونش گیرد ار چه دیـر گیـرد (همان : ٢٧٦) در نبرد اسکندر با زنگیان ، نظامی برای این که آدم کشی و خون خوارگی مـرد زنگـی را نشان دهد میگوید: ســیاهی دگــر زان ســتم کــاره تــر بحـرب آمـد از شـیر خـون خـواره تـر (شرف نامه ، ١٣٩٣: ١٤٧) در بیت زیر شیر چون آتشی کشنده و نابودکننده پنداشته شـده اسـت کـه بـه سـبب ظالم بودن همه چیز را نابود میکند، از دیدگاه شـاعر آدمـی لازم اسـت در برابـر ایـن دو (آتش و شیر) شجاعت داشته باشد: دو جـــا مـــرد بـــود بایـــد دلیـــر یکــی نــزد آتــش یکــی نــزد شــیر مگــر آتــش و شــیر هــم گوهرنــد گه از دام و دد هر چـه بایـد خورنـد (اقبال نامه ، ١٣٩١: ٣٤) چنین آمده است که شیر وقتی شکار میکند، خود فقط خون صید را میخورد و دیگر وحوش از گوشتش سیر میشوند: چو شیر افگنم صـید و خـود بگـذرم خورد سینه روبـاه و مـن خـون خـورم (کلیات نظامی،١٣٨٣: ١٤٥٣) ١- ٩- کینه توزی فردوسی کینه توزی ایرانیان در گرفتن انتقام ایرج را زیبـا بیـان کـرده اسـت و آن هـا را چون شیری خشمگین و کینه توز میداند و میگوید: دلیـران یکایک چـو شیــــر ژیـــان همـه بستـه بــر کیـن ایــرج میــان (فردوسی، ١٣٨٥: ١/ ٨٦) نظامی نیز به این مفهوم نمادین برای شیر اشاره میکند.