خلاصة:
متون و آثار آموزشی نظامی (آدابالحربها)، به‌مثابه مهم‌ترین متون تخصصی نبرد تاکنون، در بررسی‌های تاریخ جنگ و خشونت جمعی در قرون میانی تاریخ اسلام چندان موردتوجه قرار نگرفته‌اند. این متون افزون بر داده‌های تخصصی مرتبط با جنگ، دربردارنده اطلاعات ارزشمندی درباره موضوعات و مسائل پیرامونی جنگ است. این منابع برای بررسی‌های تاریخی در حوزه اخلاق جنگ بسیار کارآمد و راه‌گشاست؛ آن‌چنان‌که می‌توان با غور در این دسته از میراث مکتوب اسلامی، تصویری از اخلاق جنگ و جنگاوری در تمدن اسلامی نیز به‌دست داد. در جهان امروز، دست‌کم از نیم قرن پیش به این سو پاره‌ای تلاش‌های نظری برای توجیه و توضیح چگونگی و چرایی جنگ‌ها به‌عمل آمده است. تولد نظریه‌هایی هم‌چون جنگ عادلانه از نتایج این تلاش‌هاست. در این مقاله، با تمرکز بر آداب‌الحرب‌های شناخته‌شده اسلامی ضمن معرفی نظریه جنگ عادلانه، انطباق آن با بایدها و نبایدهای اخلاقی جنگ از منظر مؤلفان این متون آموزشی نشان داده شده است. بر اساس این بررسی تاریخی به‌نظر می‌رسد جنگ عادلانه پیشینه‌ای اسلامی نیز داشته است؛ افزون بر این، در این پژوهش به جنبه‌ها و وجوه دیگری از اخلاق جنگ در این آثار مکتوب قرون میانی تاریخ اسلام (قرن دوم تا قرن نهم هجری‌قمری) پرداخته شده که در قالب توصیه‌های اخلاقی به فرماندهان و جنگ‌جویان آمده است.
ملخص الجهاز:
پيش از نگارش نخستين آدابالحرب شناخته شده )مختصر سياسة الحروب اثر هرثمي شعراني متعلق به دوره مأمون، خليفه عباسي ( بيشتر مباحث مرتبط با جنگ و مسائل و موضوعات مربوط به نبرد در دل متون فقهي و از آن ِ مهم تر در آثاري که ميتوان آنها را نوعي سياست نامه با رويکرد فقهي دانست ، منعکس شده است .
اين مط العه را در دو بخش سامان يافته : بخش نخست حاوي موضوعاتي است که ظاهرا با بخشهايي از نظ ريه جنگ عادلانه سازگاري دارد و در آن نشان داده خواهد شد که اخلاق جنگ منعکس در متون آموزشي نظ امي دوره اسلامي با ديدگاه جنگ عادلانه نزديکي چشم گيري دارد؛ بخش دوم حاوي برخي از مهم ترين بايدها و نبايدهاي اخلاقي است که نويسندگان آدابالحربها بر توجه بدانها در رويداد جنگ تأکيد ورزيدهاند.
بخش ديگري از آموزههاي مربوط به اخلاق جنگ ، در قالب توصيه هايي با الگو قرار دادن رفتار نظ امي پيامبر)ص( در آدابالحربها بازتاب يافته است ؛ در اين متون فرمانده دو وظيفه عمده و مهم برعهده دارد: نخست بايد با تمامي رزمندگان با مساوات و برابري رفتار کند و به آنان دلگرمي دهد؛ دوم بايد با راهبردها و راهکنشهاي مهم نبرد آشنا باشد.
٦٦ آنچه در حوزه اخلاق جنگ درباره فرمانده و توصيه هاي اخلاقي به او در مدنظ ر است ، در آثار ابن منکلي ديده ميشود.
(
, 
, 
)
