خلاصة:
رنگ ها علاوه بر مفهوم و معنای ظاهری خود، بیانگر احساسات ، عواطف ، اندیشه ها و شخصیت آدمیاند؛ به همین سبب رنگ در معنای عام و امروزی و کارکردهای آن در کنار عناصر ذاتیاش ، شناخت بهتری را از عواطف و اندیشه های لایه های فکری قصه ها نشان میدهد. نگارندگان این جستار بر آنند تا با کاربست شیوة توصیفی ـ تحلیلی، مجموعۀ چهارجلدی قصه های ایرانی، گردآوردة انجوی شیرازی را بکاوند و رنگ های به کار رفته در این قصه ها را با توجه به عناصر ذاتی و کارکردهایشان طبقه بندی کنند. یافته ها نشان میدهند که رنگ ها کارکردهای مختلفی در بافت روایی قصه ها دارند. این کارکردها را میتوان به ترتیب به چند طبقه تقسیم کرد: بیان باورهای ارزشی و طبقاتی، رنگ ها با کارکرد تعابیر و باورهای عامه ، باورهای نمادین ، رنگ ها در خدمت بیان جزئیات ، بیان آرزوهای مردم عامه و باورهای اساطیری. با توجه به این کارکردها، رنگ ها از دو دسته خارج نیستند؛ رنگ هایی نظیر سیاه ، سفید، سبز، زرد و سبز برای مقاصدی چون تعابیر عامه ، باورهای نمادین و ارزشی، رنگ در خدمت جزئیات توصیف میآیند و گاهی همین رنگ ها یا رنگ هایی دیگر، کارکردهایی اختصاصی به خود میگیرند. صفات زرین و طلایی از رنگ زرد به طبقات مرفه جامعه اختصاص مییابند و یا آرزوها و امیال طبقات فرودست در ترکیباتی با صفت رنگانگ توصیف میشوند.
ملخص الجهاز:
با توجه به اين کارکردها، رنگ ها از دو دسته خارج نيستند؛ رنگ هايي نظير سياه ، سفيد، سبز، زرد و سبز براي مقاصدي چون تعابير عامه ، باورهاي نمادين و ارزشي، رنگ در خدمت جزئيات توصيف ميآيند و گاهي همين رنگ ها يا رنگ هايي ديگر، کارکردهايي اختصاصي به خود ميگيرند.
اين رنگ ها عبارت اند از: سياه ، سفيد، سرخ (قرمز)، سبز، زرد، صفت زرين (از رنگ زرد)، 53 واژة رنگ ، صفت رنگارنگ و صفات زري و طلايي از رنگ زرد است که در نمودار ١ ابتدا تنها بر اساس بسامد حضورشان در قصه ها نمايان شده اند و سپس به بررسي عناصر ذاتي رنگ ها و کارکردهايشان پرداخته ميشود.
(352 در قصه هاي عاميانه رنگ زرد تنها به مردم عامه و طبقات فرودست جامعه اختصاص دارد و هرگز براي توصيف اشيا، لباس و جزئيات چهره و حالات پادشاهان و شاهزادگان به کار نميرود.
رنگ ها در خدمت دو وجه متقابل هر چند کارکرد رنگ ها در بيان ارزش ها اغلب شکل ثابتي دارد؛ اما در نمونه هايي با تقابل دو رنگ سفيد و سياه روبه رو ميشويم که با دوگانگي در وجهي مخرب و يا سازنده همراه ميشوند و اين کارکرد در لايه هاي روايي متن قصه ها مشخص ميشود.
به عبارت ديگر سفيد رنگ نيکي و سياه رنگ شر است ؛ اما اين وجه از اين دو رنگ در قصه ها هميشه مطلق نيست ؛ زيرا «رنگ هاي متضاد مثل سفيد و سياه نماد دوگانگي وجود انسان است » (شواليه و گربران ، 56 ١٣٨٧: ٣/ ٣٤٥).