خلاصة:
یکی از شاخصه های سبک زیست جوامع ، زندگی شبانه است که نوع نگاه مردم به شب و چگونگی بهره مندی آنان از این بازه زمانی را نشان میدهد. اگرچه مفهوم زیست شبانه به لحاظ مبانی نظری، پس از انقلاب صنعتی و به واسطۀ رشد اقتصاد و به منظور استفادة بهینه از زمان شکل گرفت ، بدیهی است پیش از آن بیشتر ملت ها متناسب با فرهنگ و ارزش های حاکم بر جامعۀ خود، حیات و سرزندگی شبانه را تجربه کرده اند. در جامعۀ سنتی ایران ، سنت دیرینۀ شب نشینی، اصلیترین کانونی است که با واکاوی آن میتوان به کیفیت زندگی اجتماعی شبانۀ ایرانیان دست یافت . به جز آن بسیاری از جلوه های سرزندگی اجتماعی شبانه در ایران مرهون آیین هایی است که در بستر شب انجام میگیرند. این جستار کوشیده است ضمن مطالعۀ اسنادی و بررسی پیشینۀ پیدایش شهرهای ٢٤ ساعته ، گونه های مختلف سنت شب نشینی در ایران را به عنوان مهم ترین جلوة فعالیت های فراغتی و اجتماعی شبانۀ ایرانیان بررسی کند و به این پرسش پاسخ گوید که : آیا زندگی شبانۀ ایرانیها صرفا درونی است یا میتوان جلوه هایی از حیات اجتماعی شبانه در بیرون از خانه را در آنان یافت . نتایج این پژوهش نشان میدهد به جز شب نشینیهای رایج ـ که در کانون خانواده شکل میگرفته ـ بیشتر اجتماعات شبانه ، وابسته به آیین و مناسبت بوده است و حضور مردم در بیرون از خانه برای تفریح ، اقتصاد و اجتماع در شبانگاه به صورت غیرآیینی کمتر مجال بروز یافته است .
ملخص الجهاز:
اين پژوهش که با روش اسنادي و کتابخانه اي انجام گرفته است ، با شناخت مباني نظري زندگي شبانه ، سنت شب نشيني را به عنوان عمده ترين جلوة حيات اجتماعي شبانه در فرهنگ بومي مناطق ايران واکاوي ميکند و به اين پرسش پاسخ ميدهد که آيا زندگي سنتي شبانۀ ايرانيان در گذشته صرفا دروني بوده است يا اينکه ميتوان جلوه هايي از حيات اجتماعي شبانه در بيرون از خانه را براي آنان يافت .
٢. پيشينۀ پژوهش درخصوص مفهوم زندگي شبانه ، کتاب ها، مقاله ها و پايان نامه هاي فراواني در حوزه هاي عمران ، توسعه و برنامه ريزي شهري و منطقه اي، معماري منظر، شهرسازي، طراحي شهري، جغرافيا و برنامه ريزي گردشگري، حمل و نقل و ترافيک شهري، برنامه ريزي زيرساخت ها و مطالعات و مديريت شهري و نورپردازي نوشته شده است و در بيشتر آن ها به صورت موردي امکان سنجي شهر ٢٤ ساعته براي منطقه يا خياباني خاص از شهرهاي مختلف ؛ ازجمله تهران (قرشينژاد و بحتويي، ١٣٩٢)، مشهد (حسني و هاشمي فدکي، ١٣٩٢: ٦)، قم (پورمحمدي و آيت اللهي، ١٣٩١: ٥٤) و ...