خلاصة:
رویکردهای لفظی در دیوان قاآنی شیرازی از جایگاهی خاص برخوردار است. او در اغراض گوناگون بویژه ستایش رسول خدا (ص) از آرایه های لفظی و بدیعی فراوانی استفاده میکند. بعنوان نمونه، شاعر در قصیده ای به نام «بردیه» ، خود را ملزم میسازد تا در سرتاسر آن، حرف هجایی (الف) را بکار نبرد. از سوی دیگر، اینگونه لفظ پردازیها و بازیهای زبانی بر ادبیات عصر مملوکی و عثمانی در زبان عربی حاکم شده است و در اغراض گوناگون مخصوصا مدایح نبوی اصالت یافته. بنابراین، وجود «بردیه» در دیوان قاآنی، بدیعیات، برخی غلو و اغراقهای نامتعارف و .. را میتوان از تاثیرپذیریهای او از ادبیات مصنوع مملوکی و عثمانی دانست .
ملخص الجهاز:
از سوی دیگر قرائن و شواهد بسیار در دیوان شاعر نشان میدهد که قاآنی از ادبیـات عربـی نیز تأثیر میپذیرد و دایره تقلید او با توجه به آشنایی کامل او به زبان و ادبیات عربی از دو سبک خراسانی و عراقی پا فراتر مینهد و از جریانهـای حـاکم بـر ادبیـات عربـی در عـصر مملـوکی و عثمـانی (١٢١٣ – ٦٥٦ ه) هـم رنـگ میپـذیرد .
با امر او برآمد ناقه از خـارا و رمزسـت ایـن که در خیل وی ازصالح نیاید جز شتربانی به تأییـد ولای او عزیـز مـصر شـد یوسـف گرنه پوست کردی برتنش تاحشر زندانی ٢ و بنابراین قاآنی در شرح و بسط شرایط سخت زندگی خود همچون بوصیری و صفی الـدین حلی و سایر شاعران در ادبیات عربی در دوره مملوکی و عثمانی عمل میکنـد؛ در واقـع بـا توصیف ناامیدی خود در مقدمه این سروده ها، زمینه را برای متوسل شدن بـه آن حـضرت ، فراهم می آورند.
اما از سوی دیگر، ابیاتی همچون بیت ذیل که سـروده یکـی از شـاعران ایـن عـصرست و میتوان با دستکاری در واژه های بیت و تقدیم و تاخیر آنها ، چهل هـزار وسیـصد و بیـست بیت از همین یک بیت ساخت ، مورد بی مهری و کم تـوجهی قـرار میگیـرد و محکـوم بـه لفظ پردازی صرف میشود : 2 لقلبـــی ، حبیـــب ، ملـــیح ، ظریـــف بـــدیع ، جمیـــل ، رشـــیق ، لطیـــف زبان عربی در قصاید قاآنی اگر چه قاآنی در مقایسه با سایر قالبهای شعری ، غزلسرا نبود و به اذعان خود شاعر: ١ - سده قاآنی ، ص ٤٣ ٢ - مطالعات فی شعراء المملوکی والعثمانی ،ص ٦ غزلسرائی سـعدی نـه حـد قـاآنی اسـت مسلم است که بـا پختـه برنیایـد خـام ١ اما استاد قصیده است و قصائد خود را در ردیف بهترین قصائد زبان فارسی میدانـد ٢.