خلاصة:
دو منظومة روایی «سگها و گرگها» اخوان ثالث و «الطیور» امل دنقل منظومههایی تمثیلی هستند؛ تمثیلی از جامعهای که برخی علیرغم نابسامانیهای موجود، سکوت پیشه کرده و برای تکه استخوانی، دم میجنبانند و در عوض آزادگانی هستند که سرما و گرسنگی و آوارگی را تحمّل میکنند؛ زیرا به آزادگی ایمان دارند و نمیخواهند زیر یوغ اربابان بروند. اگر در دو قطعة شعری- روایی نامبرده دقیق شویم، میتوانیم به کنه این معنی راه یابیم که «اخوان» و «دنقل» در روایت قصّهگونة خود، مقصودی فراتر از روایت سادة یک قصّه داشتهاند. آنها کوشیدهاند تا با عناصر قصّه و روایت، دریافت خود را از مسائل اجتماعی و سیاسی به صورت نمادین نشان دهند. از دید نشانهشناسی، متن روایی چیزی جز یک نشانه نیست. از اینرو، اگر بخواهیم از دید نشانهشناسی نگاه کنیم، میبینیم که روایتهای دو شاعر از قصّه، مانند زنجیری به هم بافته شده و از طریق راوی به ذهن خواننده منتقل میشود و خواننده بر اساس افق انتظار خاصّ خویش به تأویل یا تفسیر این رمزها میپردازد و بدین ترتیب رابطهای بین شاعر راوی و خوانندة روایت شکل میگیرد. عکسالعمل خواننده از روایت، زمانی به خوبی شکل میگیرد که به راستی به معناهای رمزی راوی در روایت قصّهها پی برده باشد. لذا نگارندگان مقالة حاضر، با تکیه بر تاریخ سیاسی ایران و مصر در عصر دو شاعر و با رویکردی «نشانهشناسی» به کشف رمزگانهای دو قطعة شعری مذکور پرداختهاند.
».
ملخص الجهاز:
خوانش رمزگانهای اجتماعی در دو قطعة «سگها و گرگها» و «الطیور» (با رویکرد نشانهشناسی) علیاکبر محسنی چکیده دو منظومة روایی «سگها و گرگها» اخوان ثالث و «الطیور» امل دنقل منظومههایی تمثیلی هستند؛ تمثیلی از جامعهای که برخی علیرغم نابسامانیهای موجود، سکوت پیشه کرده و برای تکه استخوانی، دم میجنبانند و در عوض آزادگانی هستند که سرما و گرسنگی و آوارگی را تحمل میکنند؛ زیرا به آزادگی ایمان دارند و نمیخواهند زیر یوغ اربابان بروند.
در حوزة بررسی مقایسهای اشعار مهدی اخوان ثالث و امل دنقل نیز پژوهشهایی چند صورت گرفته است؛ از جمله: مقالة «میراثگرایی در شعر مهدی اخوان ثالث و امل دنقل» (1390) نوشتة محمد هادی مرادی و جواد عبدرویانی؛ نگارندگان در این مقاله روشهایی را که دو چکامهسرا برای بهره جستن از میراث نیاکان بکار بردهاند و همچنین وجوه تمایز میراثگرایی آنها را مورد واکاوی قرار دادهاند.
اما تا کنون مقالهای دیده نشده است که به بررسی تطبیقی دو قطعة شعری «سگها و گرگها» و «الطیور» از منظر نشانهشناسی بپردازد؛ لذا این مقاله، با نگاهی تحلیلی و با تکیه بر محورهای تحلیل نشانهشناسی متون، به مقایسة اشعار مهدی اخوان ثالث و امل دنقل پرداخته است.
در اشعار اخوان و دنقل نیز شرایط زندگی آنها، آشوبها و ناامنیهای سیاسی و اجتماعی جامعة ایران و مصر در آن زمان و رد پای جنگ جهانی دوم بر جوامع، و روحیة انساندوستانة آنها به عنوان معلم و افرادی که در حوزة فرهنگی فعالیت دارند، ارتباط تنگاتنگ آنها با جامعه، باورهای ظلمستیزی در دین و فرهنگ شاعران زمینههایی است که نگارنده به کمک آنها، افق معنایی خاصی از دو قطعة شعری شاعران به دست خواهد داد.