خلاصة:
بقاع متبرکه و اماکن آرامگاهی همواره از جایگاه ویژه ای در معماری ایران برخوردار بوده اند. یکی از مهم ترین عناصر و پدیده های معماری دوره صفویه در مشهد، بنای آرامگاهی گنبدسبز می باشد. نفاست و ویژگی های هنری و معماری بنای مذکور که جلوه ای خاص به آن بخشیده است از جنبه های گوناگون تاریخی، هنری، مذهبی و اجتماعی قابل بحث و بررسی می باشد. شاخصه هایی چون عناصر معماری ممتاز و تزیینات آن به فراخور اهمیتی که هر یک دارند، می توانند بیانگر وجود رابطه ساختار و تزئینات بنا با عقاید شخصیت مدفون در آن، عوامل تأثیرگذار در شکل گیری بنا، مقایسه وجوه اشتراک و افتراق ویژگی های بنا با نمونه های مجاور و تأثیر و تأثرات آن و هم چنین جایگاه بنا در سیر تحول معماری بناهای آرامگاهی می باشند. روش تحقیق در این مقاله از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و مهم ترین ابزار گردآوری اطلاعات بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و میدانی می باشد. نتیجه حاصل از این گفتار مبین این مسأله است که بنای گنبدسبز تداوم سبک هنر و معماری آرامگاهی دوره تیموری و قبل از آن بوده است و با توجه به منابع مکتوب و غیرمکتوب، ساخت بنا در دوره شاه عباس اول آغاز و در زمان شاه عباس دوم تکمیل گردید. شخصیت اصلی مدفون در بین شخصیت های مجهول، محمدمؤمن مشهدی مطمئن تر به نظر می رسد و از سایر افراد مدفون در بنا، اطلاعی در دست نیست.
ملخص الجهاز:
از اینرو، این موضوع نگارندگان را به بررسی و تحقیق پیرامون بنای تدفینی مذکور رهنمون ساخت تا زمینه پاسخگویی به سؤالات زیر را فراهم سازند: 1-1- مهمترین عوامل تأثیرگذار در شکلگیری بنای گنبدسبز کدام است؟ 1-2- تاریخ دقیق ساخت بنای مذکور و هویت اصلی مدفون در آن، چه کسی است؟ 1-3- با بررسی وجوه اشتراک و وجوه افتراق در بنای گنبدسبز با نمونههای مشابه، از گذشته چه تأثیراتی پذیرفته و در زمان خود و پس از آن چه تأثیراتی برجای گذاشته است؟ 1- روش پژوهش از آنجا که هدف از پژوهش حاضر، شناخت و بررسی تاریخ شکلگیری و روند تحول بنای گنبدسبز میباشد، روش پژوهش منطبق بر روشهای توصیفی- تحلیلی و روش تحلیل تاریخی بهصورت مطالعه اسنادی و کتابخانهای مبتنی بر بررسی منابع مکتوب و مطالعات میدانی است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) تصویر1) مشهد 1- حرم امام رضا (ع) 2- گنبد سبز (Google earth: 2017) 3- پیشینه و هویت تاریخی بنا بنای گنبدسبز دارای چند کتیبه با مضامین مذهبی، تاریخی و ادبی میباشد که از میان آنها تنها دو کتیبه دارای مضمون تاریخی است.
با توجه به اینکه همگی شخصیتهای مورد نظر که مدفن بنا به آنها نسبت داده شده، بر اساس منابع و متون تاریخی در دوره صفویه متولد و یا وفات یافتهاند، بر این ابهامات افزوده است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) تصویر4) گنبدسبز- کتیبه فوقانی طاقنمای شمال غربی (نگارندگان) در نمای فوقانی طبقه اول و نزدیک به رخبام بنا، نغول مستطیلشکل مزین به کاشیهای معرق الوان با نقوش گیاهی اسلیمی و گلهای شاهعباسی به همراه نقوش ترنج بر زمینهای لاجوردی بهکار رفته است.
، بخشی از تزئینات از جمله کتیبه زیر گنبد داخلی به بنا افزوده شده است.