خلاصة:
مغرب اسلامی در اثر فروپاشی دولت ادریسیان، دچار عدم تمرکز سیاسی و منازعه قبایل بربر بر سر قدرت بود. در چنین شرایطی شکل گیری جنبش اجتماعی مرابطون، موجب تداوم قدرت مسلمانان در شمال آفریقا و اندلس شد. با نظر به اهمیت جنبش اجتماعی مرابطون، بررسی منطق حاکم بر این جنبش پرسش اصلی این مقاله است. چارچوب نظری مقاله در بازشناسی منطق این جنبش «نظریه بسیج منابع» است. بر اساس این نظریه رهبران جنبش مرابطی از نارضایتی بربرهای صنهاجی از تسلط بربرهای زناتی بهره برده و جنبش اجتماعی مرابطون را با هدف کسب قدرت و خودمختاری سیاسی طراحی کردند. این نارضایتی سیاسی برای موفقیت جنبش مرابطون کفایت نمی کرد؛ از این رو رهبران جنبش اجتماعی مرابطون با بسیج منابعی همچون تعصب مذهبی، خلقیات بدوی صنهاجی، تشکیل سازمان اجتماعی رباط ها، تامین مالی جنبش از درآمد شهرهای مفتوحه و ائتلاف با رهبران قبایلی همچون مصامده و با کنش گری سیاسی، این جنبش اجتماعی را به سرانجام رساندند.
ملخص الجهاز:
کاربست «نظریه بسیج منابع » در تبیین جنبش اجتماعی مرابطون محمد حسن بیگی 1 چکیده مغرب اسلامی در اثر فروپاشی دولت ادریسیان ، دچار عدم تمرکز سیاسی و منازعه قبایل بربر بر سر قدرت بود.
مقاله پیش رو نیز با توجه به نقش و اهمیتی که دولت مرابطون در تحولات سیاسـی و مذهبی مغرب اسلامی دارد، به ارائه طرح واره ای نظری در تبیین کنش هـای سیاسـی و مذهبی نخبگان و رهبران این جنبش اجتماعی تا پیش از نهادینـه شـدن ایـن جنـبش و تشکیل حقیقی دولت مرابطون توسط یوسف بن تاشفین میپردازد.
به بیانی روشن تـر میتوان پرسش اصلی مقاله را چنین صورت بندی کرد: کـنش هـای سیاسـی و مـذهبی جنبش اجتماعی مرابطین از سرآغاز شکل گیری تـا تشـکیل حکومـت مرابطـی توسـط یوسف بن تاشفین از چه منطقی پیروی مـیکـرد ؟ ایـن سـوال تـاکنون چنـدان توجـه پژوهشگران را به خود جلب نکرده است .
از میان نظریه های موجود در جامعه شناسی سیاسی جنـبش هـای اجتمـاعی، نظریـه بسیج منابع قدرت تبیین کنندگی کافی در تبیین جنبش اجتماعی مرابطان دارد.
با توجه به اهمیت و تأثیر این شـرایط در قـدرت گیری جنبش اجتماعی مرابطون و جهت دهی به کـنش هـای سیاسـی کـارگزاران ایـن جنبش ، در ادامه به مؤلفه های تأثیرگذار شرایط تاریخی قرن پنجم بـر جنـبش مرابطـون پرداخته میشود.
یحیی که به دنبال رهایی بربرهای صنهاجی از سلطه زناتیها بود از فرصت استفاده کرد و با محاسبه ای عقلانـی کوشـید تـا از تـوان مـذهبی بـرای تحقـق آرمان های سیاسی بهره ببرد و از این طریق زمینه بسیج نیروی اجتمـاعی قبایـل بربـر را فراهم کند.