بررسی چگونگی ایجاد معارف نوین در بلوچستان و سیر عملکرد آن در دوره پهلوی اول مقالة

منطقه بلوچستان علیرغم اهمیت خاص و استراتژیک، ازجمله مناطقی است که در طول سال‌های حاکمیت قاجار کمتر موردتوجه قرارگرفته است. این منطقه تا قبل از سال 1307 ه. ش از نهضت فرهنگی مملکت بهره چندانی نداشت و آموزش اندک و محدود بود، اما باروی کار آمدن رضاشاه و استقرار ارتش در این منطقه، گام‌های مهمی در راستای سوادآموزی اطفال بلوچ برداشته شد. بنابراین هدف از این تحقیق، بررسی سیر تحول و عملکرد مدارس نوین در بلوچستان می‌باشد. بر این اساس، با توجه به اهمیت موضوع، در این تحقیق به روش تاریخی و به شیوه توصیفی و تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و اسناد نویافته تلاش گردید علاوه بر علت عدم توسعه و پیشرفت مدارس نوین در بلوچستان، واکنش مردمان بلوچ نسبت به تأسیس مدارس نوین و نقش نظامیان در توسعه این مدارس موردبررسی قرار گیرد. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که پس از عملیات قشون در بلوچستان و استقرار ارتش در سال 1307 ش. دولت توجه خود را معطوف به گسترش مدارس نوین نمود؛ اما مردمان بلوچ نه‌تنها در ابتدا واکنش مثبتی نسبت به این‌گونه اقدامات نشان نداد بلکه به مقاومت در برابر آن نیز بر خواست. از طرفی دیگر، عدم وجود ادارات دولتی، وسعت زیاد منطقه، فقدان وسایل ارتباطی، عدم آشنایی بلوچ‌ها با فواید تحصیل، مشکلات تهیه لوازم‌تحریر، فقر مردم و ناتوانی در تهیه لباس متحدالشکل، تبلیغات سوء روحانیون مذهبی علیه مدارس نوین، و از همه مهم‌تر استخدام و جذب آموزگار و بی‌اعتنایی دولت به امور فرهنگی، از عوامل اصلی عدم توسعه و پیشرفت مدارس نوین در بلوچستان بوده است.

در این رابطه سیاسر به نقل از سندی بیان میدارد که مدیران و آموزگاران مدارس بلوچستان برای جذب کودکان بلوچ در مدارس نوین با مشکلات عدیده ای مواجه بودند سند مزبور گزارش مدیر مدرسه پهلوی خاش به اداره معارف و اوقاف ایالتی خراسان به نمره ٢١٩ مورخه ١٣١٢/٩/١٥ ش . سرتیپ تاج بخش فرمانده تیپ بلوچستان ضمن ارسال گزارشی در خصوص اوضاع مدارس بلوچستان به وزارت جنگ ، بیان می کند که چون زاهدان مرکز ایالت مکران مقرر گردیده است و مرکز کلیه دوایر مهم دولتی در زاهدان است ، باید مرکز اداره معارف مکران هم زاهدان قرار داده شود و از وزارت جنگ درخواست میکند که در خصوص انتقال اداره معارف مکران به زاهدان اقدام نماید ولی وزارت معارف در پاسخ به مکاتبه وزارت جنگ مبنی بر انتقال مرکز اداره فرهنگ مکران از بیرجند به زاهدان مخالفت مینماید؛ در قسمتی از نامه وزارت معارف به وزارت جنگ چنین آمده است : «در صورت انتقال اداره معارف مکران از بیرجند به زاهدان چون دسترسی ک٧امل به امور اوقاف آن حدود نداریم باعث وارد آمدن خسارات به عایدات دولت در آن منطقه میشود و علاوه بر آن چون در شهر بیرجند دبیرستان های دخترانه و پسرانه و دبستان های ملی و دولتی در شهر و اطراف شهر واقع شده که اداره معارف مجبور است تمامی هم خود را مصروف نظارت در امور تعلیماتی دبیرستان ها و دبستان های مزبور نماید، به این جهت مقتضیات ایجاب میکند که مرکز معارف مکران در بیرجند برقرار باشد» (ساکما، سند شماره ، .