خلاصة:
در حالی که بیش از هشتاد سال از چاپ مقالات و کتاب اومستد میگذرد، فرضیة مشهور او که بنا بر آن ادعای داریوش در سنگنبشتۀ بیستون، مبنی بر قتل بردیا به دست کمبوجیه و غصب پادشاهی از سوی مغی به نام گئومات، دروغ بوده است، نه کاملاً پذیرفته و نه رد شده است. در اینجا تلاش میشود الگوهای ادبی و سیاسی متداول در شرق نزدیک باستان در کتیبهنویسی و مقایسة آن با تاریخ یونانی برای راستیآزمایی ادعاهای داریوش و تردیدهای شکاکان بررسی شود. روش ما در اینجا بازشناسی احتمال تأثیر پروپاگاندای دولت هخامنشی بر تاریخنگاری یونانی و بررسی تأثیر مثبت یا منفی تناقضات و گزافههای موجود در تواریخ یونانی بر اعتبار گزارش بیستون است. بر پایۀ این پژوهش به نظر میرسد ایرادات منطقی ماجرا بیشتر به گزارشهای یونانی برمیگردد تا به بیستون. در مقام مقایسه نیز، روایت ایرانیِ ماجرا منطقیتر و پذیرفتنیتر به نظر میرسد. تناقض میان منابع یونانی و بیستون به جای آنکه کلیّت داستان را غیرتاریخی بشناساند، دلیلی است بر اینکه روایتهای یونانی، نتیجة پروپاگاندای دولتی نبود و یونانیان از منابعی پراکنده و مستقل بهره برده بودند. همچنین روشن گشت که سنگنبشتۀ بیستون را باید جلوهای از سنت ادبی و حماسی در ادامة الگوهای مذهبی ایرانی و سیاسی میانرودانی دانست.
ملخص الجهاز:
معمای برآمدن داریوش بزرگ ؛ مقایسۀ روایت های ایرانی و یونانی بهرام روشن ضمیر دانش آموختۀ کارشناسی ارشد تاریخ دانشگاه تهران * حسین بادامچی استادیار گروه تاریخ دانشگاه تهران (از ص ٧٧ تا ص ٩٦) تاریخ دریافت مقاله : ١٣٩٦/٩/٥؛ تاریخ پذیرش مقاله : ١٣٩٧/٦/٢٦ چکیده در حالی که بیش از هشتاد سال از چاپ مقالات و کتاب اومستد میگذرد، فرضیۀ مشهور او که بنا بر آن ادعای داریوش در سنگ نبشتۀ بیستون ، مبنی بر قتل بردیا به دست کمبوجیه و غصب پادشاهی از سوی مغی به نام گئومات ، دروغ بوده است ، نه کاملا پذیرفته و نه رد شده است .
DB, Bab a١٧-b١٥ :b ١٠§)، همچنین نبرد پایانی مغ با داریوش در نیسای ماد که احتمال میدهند نزدیک به همین بیستون بوده باشد، و روایت هرودت از وصیت کمبوجیه به پارسیان برای بازپس گیری قدرت از مادها (٦٥/III :١٩٧٥)، مادیبودن او و درنتیجه «بردیا نبودنش » اثبات میشود، ولی با توجه به نظر اکثریت ، مبنی بر آغاز قیام گئومات در پارس ، باید بیاندیشیم که چرا او هشت ماه پس از برخاستن از پارس ، در ماد سرنگون میشود؟ آیا او از پارس گریخته بود؟ آیا این خود دلیلی برای کنارگذاشتن تخیلات هرودت نیست ؟ شاید گئومات به مرور در حال شناخته شدن بوده و از این رو پایتخت را جابه جا میکند (٥٠ :١٩١٠ ,ekPras).