خلاصة:
دموکراتیزاسیون یک فرایند درازمدت، ژرف و تدریجی است ، و مراحلـی چـون گـذار اولیــه ، مراحــل میــانی و تثبیــت را در بــردارد. در صــورت وجــود شــرایط لازم، دموکراتیزاسیون می تواند به تحولات ژرف انجامد. لیبرالیزاسیون به آزادیهـا و حقـوق سیاسی اولیه و تدریجی دادهشده به شهروندان و انتخابات نسبتا آزاد اطلاق می شـود، و مقدمه ای برای دموکراتیزاسیون است . لذا نباید این دو یک سان تلقی شوند. در دو دهـة اخیر، پدیدة رو به گسترش دموکراتیزاسیون از لحاظ نظری و نیز پیامدهای عینی آن در محافل آکادمیک و دانشگاهی ، بسیار مورد توجه و کنکاش بوده است . در ایـن نوشـتار، به دلیل اهمیت قابل توجه نخبگان و جامعة مدنی در موج سوم دموکراسی و الگوهـای متفاوت گذار به دموکراسی ، بر رویکرد کنش گرا با نقش آفرینی جامعة مدنی و نخبگان تمرکز کرده، و این رویکرد نقد را به طور اجمالی نقد می کنیم .
ملخص الجهاز:
در مجموع، اين نظريه به دليل غفلت يا بي توجهي نـسبت بـه اهميـت عوامـل فرهنگـي ، تاريخي ، سياسي و خارجي ، تکخطي و جبري بودن و تأکيد بسيار زياد بر توسـعة اقتـصادي و تحولات ساختاري، کم توجهي به ابعاد نرمافزاري توسعة سياسي ، يعنـي فرهنـگ سياسـي ، نقش آفريني آگاهانة کنش گران جامعة مدني و نخبگان مورد چالش قرار گرفته است .
بخش دوم: رويکردهاي کنش گرا در مورد توسعة سياسي طبق اين رويکرد، دموکراسي بازتاب صـرف دگرگـوني هـاي سـاختاري نيـست ، بلکـه مبارزة مستمر نيروهاي اجتماعي و نقش آفريني آگاهانة آنها، گسترش فرهنـگ سياسـي دموکراتيـک و تعهـد عملـي شـهروندان و بـازيگـران حکـومتي و مـدني بـه فرهنـگ دموکراتيک ، در گذار به دموکراسي مهم تر است .
گفتار نخست : نظريه هاي جامعه محور يا کنش گراي اجتماعي در مورد توسعة سياسي در اين رويکرد بر نقش نيروهاي اجتماعي خارج از عرصة قدرت دولتي تأکيد مي شود، و گفته مي شود که گذار به دموکراسي بيش تر در نتيجة مبارزات طولاني مسالمت آميز يـا انقلابي نيروهاي اجتماعي ، هم چون احزاب، گروهها و جنبش هـاي اجتمـاعي و ائـتلاف آگاهانه بين آنها صورت مي گيرد.
وي قدرت مطلقه و نامحدود اکثريت را بزرگترين خطر براي دموکراسي و به مراتـب بـدتر از استبداد فردي مي داند، لذا بر ايـن نظـر اسـت کـه انجمـن هـاي مـدني ، مطبوعـات و گسترش فرهنگ و اخلاق مدني ، مي تواند حکومت اکثريت گراي دموکراتيک را ملزم بـه پاسخ گويي به اقليت هاي سياسي يا حاشيه ماندهها سازد.