خلاصة:
درون‌مایه و هدف اصلی سفرنامه‌ها انتقال تجربیات، دیده‌ها و شنیده‌های نویسنده است. نویسندگان کوشیده‌‌اند تفاوت‌های فرهنگی و مظاهر مختلف تمدن‌های هر ملت را در آثار خود نشان دهند. هرچند هدف آن‌ها بازتاب آموزه‌های اخلاقی و ایجاد اثری تعلیمی نیست، در پویش ناشناخته‌ها، عادات و اخلاق مردم را انعکاس می‌دهند. هدف مقاله حاضر یافتن آموزه‌های تعلیمی در سفرنامه‌هایی چون سفرنامه ناصرخسرو، اولین سفرنامه منثور نوشته‌شده در قرن پنجم، سفرنامه نزاری قهستانی از اولین سفرنامه‌های منظوم که اواخر قرن هفتم در قالب مثنوی سروده شد و بیشتر اثری تعلیمی است تا سفرنامه‌ای، و خسی در میقات جلال آل‌احمد، به‌عنوان نمونه‌ای از سفرنامه‌های معاصر، انتخاب شد که مشحون از نکات اخلاقی‌اجتماعی است. مبانی اخلاقی و اندرزی هر سه آن‌ها برجسته گردید. معیار گزینش این سه اثر آن بوده است که توجه خوانندگان به همه انواع سفرنامه‌ها جلب شود؛ زیرا غالب تصور بر آن است که سفرنامه‌ها فقط به‌شکل نثر نگارش یافته‌اند. نکته دیگر آنکه بزرگانی که به‌دلیل آثاری خاص مشهورند، اثرهایی هم دارند که می‌تواند در دیگر انواع ادبی بدرخشد. مهم‌ترین هدف، یافتن و معرفی ادیبانی است که آثار سفرنامه‌ای دارند. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد تاکنون بخش بسیاری از سفرنامه‌ها از منظر ادب تعلیمی نادیده گرفته شده‌اند. به‌طور کلی، این آثار مصادیقی از ادبیات تعلیمی به شمار می‌روند. دستاورد بعدی آنکه ناصرخسرو بیشتر بر نکات اخلاقی در اجتماع تاکید دارد و نزاری بر رعایت اخلاق فردی؛ اما آل‌احمد اصلاح عقاید مذهبی را موجب تغییر در رفتار می‌داند.
ملخص الجهاز:
هـدف مقالـۀ حاضر يافتن آموزه هاي تعليمي در سفرنامه هايي چون سفرنامۀ ناصرخسرو، اولين سـفرنامۀ منثور نوشته شده در قرن پنجم ، سفرنامۀ نزاري قهستاني از اولين سـفرنامه هـاي منظـوم کـه اواخر قرن هفتم در قالب مثنوي سروده شد و بيشتر اثري تعليمي اسـت تـا سـفرنامه اي، و خسي در ميقات جلال آل احمد، به عنوان نمونه اي از سفرنامه هاي معاصر، انتخاب شـد کـه مشحون از نکات اخلاقياجتماعي است .
و مهم ترين هدف ، يافتن و معرفي اديباني اسـت کـه آثـار سـفرنامه اي دارنـد، مفـاهيم تعليمـي بسياري در سفرنامه هاي آنان وجود دارد و ميتوان سنجيد که آيا نظر مؤلفان نسبت به رفتـار و کردار مردم در سه دورة زماني متفاوت يکسان است يا نه ؟ خلاصۀ کلام آنکه از دو سـبک متفاوت يعني کلاسيک و معاصر نمونه هايي انتخاب شد تـا بـه الگـوي مشـترک تعليمـي در سفرنامه ها دست يابيم ؛ هرچنـد دسـتيابي بـه نقـاطي مشـترک يـا متفـاوت نيازمنـد بررسـي نمونه هاي بيشتري است و پيشنهاد ميشود در رساله هاي دانشجويي انجام شود.
نزاري «در سفرنامه ، کمتر از يک دهم ابيات سفرنامۀ خود را به تفصيل ماجراهاي سفر و ذکر نام شهرها و شرح و وصف آن ها و بيان اخلاق و رفتار مردمان آنجا اختصاص داده و اشارات مختصري به موقع جغرافيايي و اوضاع سياسي آن زمان دارد و حدود نزديـک بـه ٩٠درصد آن مشتمل بر ذکر عقايد و نقل حکايـات و داسـتان هـاي اخلاقـي و صـوفيانه و نکات معنوي و سيروسفر دروني است » (همان : ١٠).
(
, 
, 
)
