مقایسۀ مضامین اندرزی مینوی خرد و آفرین‌نامۀ ابوشکور بلخی مقالة

ادبیات تعلیمی و به‌ویژه اندرزگویی در ادب فارسی پیشینه‌ای به دیرینگی تاریخ دارد. این ادبیات، نخست شفاهی و نانوشته بود و بعدها در دورة نویسندگی به رشته تحریر درآمد. ادبیات اندرزی به معنای ویژة آن در عصر ساسانی رواج یافت و از دو سرچشمة سنت‌های شفاهی و منابع نوشتاری به ادبیات فارسی دری وارد شد. مینوی خرد یکی از آثار دورة میانه از زبان‌های ایرانی و متعلق به دوره ساسانی است که در این پژوهش در مقایسه با آفرین‌نامة ابوشکور بلخی، شباهت‌های مضمونی و فکری آنها بررسی و تحلیل می‌شود. در این مقاله به این پرسش پاسخ داده خواهد شد که آیا آفرین‌نامه ابوشکور بلخی از متون اندرزی در دورة میانه زبان‌های ایرانی تاثیر پذیرفته است یا خیر. این پژوهش برپایة روش تحلیل مقایسه‌ای به انجام رسید. هدف از این گفتار، یافتن سرچشمه‌هایی از مضامین تعلیمی است که در آفرین‌نامه ابوشکور بلخی بیان شده است. در این مقایسه چنین دریافت شد که آفرین نامه ابوشکور بلخی تاثیرپذیرفته و الهام‌گرفته از آثار اندرزی در دوره ساسانی است و شباهت‌های میان آنها انکارناپذیر است.

مينـوي خـرد يکـي از آثار دورة ميانه از زبان هاي ايراني و متعلق به دورة ساساني است کـه در ايـن پـژوهش در مقايسه با آفرين نامۀ ابوشکور بلخي ، شباهت هاي مضموني و فکري آنها بررسـي و تحليـل مي شود. در نتيجـۀ ايـن بررسي چنين دريافت ميشود که جز يکي دو مورد از مفاهيم اندرزي که در آفـرين نامـه ذکر شده بود و در مينوي خرد يافت نشد، همۀ موارد ذکرشده در آفرين نامـه در مينـوي خرد نيز وجود داشت ؛ براي نمونه آفرين نامه دربارة «سـخن » و ارزش هـاي آن بـه طـور گسترده سخن گفته است ؛ اما مينوي خرد در اين باره خاموش است . چنانکه بوشکور بلخي گويد: کرا دوسـت مهمـان بـود ورنـه دوسـت شــب و روز تيمــار مهمــان بروســت » (عنصرالمعالي ، ١٣٨٦: ٧١) ٢ـ٤ـ٩ بخت يا کوشش ؟ مينوي خرد مانند بيشتر کتاب هاي دورة ساساني آميختـه بـه انديشـۀ تقـديرگرايي اسـت (زنر، ١٣٩٢: ٣٩١)؛ اما گاهي جانب ميانه روي را نيز رعايت مـي کنـد و آنچـه را مقـدر شـده است با کوشش دست يافتني مي داند: «پرسـيد دانـا از مينـوي خـرد کـه بـا کوشـش ، چيـز و خواستۀ گيتي را مي توان به دست آورد يا نه ؟ مينوي خرد پاسخ داد: «با کوشـش آن نيکـي را که مقدر نشده است ، نمي توان به دست آورد؛ ولي آنچه مقدر شده است بـا کوشـش زودتـر مي رسد؛ ولي کوشش هنگامي که زمان با آن نباشد در گيتي بي ثمر است ؛ ولي پس از ايـن در مينو به فرياد رسد و در ترازو (کفۀ اعمال ) افزوده شود»» (مينوي خرد، ١٣٨٥: ٤٢).