خلاصة:
شرایط تخریب روزافزون مراتع، بهویژه مناطق گرمسیری، لزوم توجّه بیشتر بر اثربخشی عملیات اصلاحی مرتع را میطلبد. پژوهش حاضر در مرتع گرمسیری چغاحمام جلگة نفتخانه در 31 کیلومتری جنوب شهر قصر شیرین انجام شده است.هدف از این تحقیق، ارزیابی و اثربخشی عملیات اصلاح مراتع بر بهبود خصوصیات و ذخیرة کربن آلی خاک است. بر این اساس، عملیات اصلاحی در این مرتع شناسایی و به چهار تیمار شامل، الف: فارو همراه با بوتهکاری؛ ب: پیتینگ همراه با بوتهکاری؛ ج: مدیریت سیستم چرا و د: شاهد با شرایط بهرهبرداری متداول، تفکیک شد. در هر تیمار، هشت نمونه خاک سطحی (0 تا 10 سانتیمتر) مرتع گرمسیری برداشت و خصوصیات، بافت، آهک کل، اسیدیته، هدایت الکتریکی و کربن آلی خاک اندازهگیری شد.نتایج این پژوهش نشان داد که کربن آلی خاک تیمارهای فارو، پیتینگ، سیستم چرایی و شاهد، بهترتیب 82/0%، 90/0%، 68/0% و 38/0% است که در تیمار پیتینگ از همه بیشتر است و تیمار شاهد با حداقل ذخیرة کربن آلی، رابطة معنیداری (در سطح 05/0) با سایر تیمارها داشت؛ همچنین میان سایر خصوصیات خاک شامل، هدایت الکتریکی، اسیدیته، سدیم، شن، سیلت و رس در میان تیمارهای مختلف رابطة معنیداری مشاهده نشد. مقدار کربن ذخیرهشده در خاک سطحی در چهار تیمار فارو، پیتینگ، مدیریت سیستم چرایی و شاهد، بهترتیب 1044، 1146، 875 و 509 کیلوگرم در هکتار است که گویای تأثیر بیش از دوبرابری عملیات بیومکانیکی (بهویژه پیتینگ) نسبت به شاهد بر بهبود حاصلخیزی خاک و افزایش ذخیرة کربن خاک است.
ملخص الجهاز:
نتایج عملیات اجرایی سه تیمار فارو، پیتینگ و چرای تناوبی، منجر به افزایش تاجپوشش گیاهی به میزان 55 تا 62 شد، که نسبت به تیمار شاهد (39%) قابل توجه است (جدول 2)؛ همچنین این تیمارها موجب بهبود لاشبرگ گیاهی و نیز کاهش نسبی سطح خاک لخت شد؛ همچنین هر دو گونة اسفناج وحشی و علفشور زیاد شدند (شکل 2).
بحث نتایج این تحقیق نشان میدهد که تیمارهای تحت تأثیر مدیریت بیومکانیکی و سیستم چرایی، مادة آلی خاک و سطح تاجپوشش بیشتر و درصد خاک لخت کمتری نسبت به تیمار شاهد دارند، بهطوری که عملیات اصلاحی مراتع گرمسیری چغاحمام قصر شیرین وضعیت کربن آلی خاک را از 28/0% در تیمار شاهد به 90/0% در تیمار پیتینگ ارتقا داده است.
نتایج پژوهش حاضر و سایر پژوهشگران نشان میدهد که بستر اولیة بهبود خصوصیات و افزایش ذخیرة کربن آلی خاک و کنترل فرسایش در سایت مرتعی قصر شیرین و مناطق مشابه، تقویت پوشش گیاهی است؛ بنابراین، شرایط خاص منطقة تحقیق، انجام عملیات بیومکانیکی و - Micro Catchment - De Beats - Smectite - Heshmati - Karimi - Owliaie - Borchardt - Krenz - Lutengger & Cerato مدیریتی در راستای تقویت پوشش گیاهی را میطلبد تا شرایط برای کنترل فرسایش و افزایش مادة آلی خاک مهیا شود و بسترهای ایجاد کانون ریزگرد در این مناطق حذف شود.
عملیات بیومکانیکی پیتینگ بهدلیل تقویت پوشش گیاهی و توسعة ریشههای قوی گیاهان اسفناج وحشی و علفشور در خاک، فرسایش تونلی و خندقی در حد مطلوبی کنترل شده و پیامد آن بهبود شرایط خاک با افزایش مادة آلی، ترسیب کربن و حاصلخیزی خاک است.