خلاصة:
مسئلة کرامت انسانی از مطالب بنیادین در سلسله مسائل فلسفه عملی است. اهمیت و ضرورت این مسئله و جایگاه ویژه آن در حل مسائل فلسفی بهویژه مسائل انسانشناسی، موجب اهتمام ویژه متفکران از جمله ایمانوئل کانت و شهید مرتضی مطهری به عنوان دو شخصیت تاثیرگذار در حوزه فلسفة غربی و فلسفة اسلامی شده است. در نوشتار حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی به واکاوی دیدگاه این دو متفکر پرداخته میشود. از رهگذر این جستار روشن میشود که کانت و شهید مطهری در اینکه انسان دارای یک ارزش ذاتی است و همین امر او را از مخلوقات دیگر متمایز میکند و نیز در اینکه کرامت انسانی تنها با تکامل جنبه عقل نظری انسان حاصل نمیشود، اتفاقنظر دارند؛ اما در معیار کرامت انسانی و مکانیسم فعلیت یافتن آن میان آنها اختلافاتی وجود دارد.
ملخص الجهاز:
از رهگذر این جستار روشن میشود که کانت و شهید مطهری در اینکه انسان دارای یک ارزش ذاتی است و همین امر او را از مخلوقات دیگر متمایز میکند و نیز در اینکه کرامت انسانی تنها با تکامل جنبه عقل نظری انسان حاصل نمیشود، اتفاقنظر دارند؛ اما در معیار کرامت انسانی و مکانیسم فعلیت یافتن آن میان آنها اختلافاتی وجود دارد.
نقش کرامت انسانی در ترسیم حیات معقول انسانی در اندیشة کانت و شهید مطهری چیست؟ پژوهش حاضر مسبوق به سلسله پژوهشهایی در اینباره است که به مقتضای رعایت اخلاق پژوهشی به مهمترین آنها اشاره میکنیم: الف) «نسبت میان عقلانیت و کرامت انسان در فلسفة صدرالمتألهین و کانت» (محمدپور دهكردي و همکاران، 1388): نویسندگان از رهگذر این جستار بر این باورند که در فلسفة صدرالمتألهین و كانت، «عقل» عالیترین قوه نفس و «معرفت عقلانى» بالاترین مرحله شناخت است.
لذا تشکیل حیات معقول مبتنی بر کرامت انسانی در منظر کانت مستلزم موارد زیر است: الف) وجدان و مسئولیتپذیری ذاتی فرد در رعایت حقوق دیگران است؛ زیرا وجدان، از منظر کانت، فطرتاً قاضی مقتدری است که در یک دادگاه درونی درباره وظیفه انسان نسبت به خود و دیگری حکم میکند.
تکالیف ما در قبال خودمان نیز اندازه اختیار ما را در قبال خودمان تعیین مینماید؛ لذا برای شکلگیری حیات انسانی و اخلاقی بر اساس عقل و خرد و مبتنی بر کرامت و فضیلت باید تمام تکالیف ما نسبت به خودمان مبتنی بر عشق به شرافت باشد؛ به این معنا که انسان قدر خود را بداند؛ در چشم خود حقیر نباشد؛ رفتارش با اصل انسانیت، منطبق باشد و احترام ذاتیاش بر جای بماند.