خلاصة:
توفانهای گردوخاک در سالهایاخیر با تشدید بیابانزایی در کشورهای عراق، عربستان و سوریه جنبههایمختلفیاززندگیمردمرادرغرب و جنوب غرب ایران متاثرساختهاست. ذرات معلق موجود در جو سلامت عموم، کیفیت هوا، توازن انرژی زمین و چرخه هیدرولوژی را تحت تاثیر قرار میدهند. از این رو، آگاهی از توزیع زمانی- مکانی توفانهای گردوخاک برای کمّی سازی این اثرات بسیار مهم میباشد. در این مطالعه تلاش شد با استفاده از دادههای عمق اپتیکی (AOD) سنجنده MODIS، وضعیت توفانهای گردوخاک در غرب و جنوب غرب ایران بررسی شود. برای رسیدن به اهداف تحقیق پس از آزمون درستی سنجی آماری محصول AOD با استفاده از دادههای زمینی دید افقی، بررسی و تحلیل تغییرات زمانی سالانه و ماهانه توسط نمایش تغییراتزمانیوکشفروندهای متغیرهادرقالبنمودارهای توالی زمانی و همچنیننمایش تغییراتمکانی گردوخاکبهصورتنقشهانجام شد. سپس نقشههای میانگین توسط دادههای ECMWF[1] استخراج شد و سامانههای همدیدی تاثیرگذار و تغییرات این سامانهها در دورههای فعال توفانهای گردوخاک در بلند مدت شناسایی شد و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت.
بررسی نتایج آزمون همبستگی پیرسون برای تعیین میزان همبستگی دادههای دید افقی میانگین ماهانه و AOD ماهانه نشان دهنده قابلیت بالای دادههای AOD جهت مطالعه وضعیت گردوخاک در منطقه بود. همچنین نمودار تغییرات AOD استانهای غرب و جنوب غرب کشور نشان داد استانهای خوزستان، ایلام، کرمانشاه و کهگیلویه و بویراحمد به ترتیب بیشترین توفانهای گردوخاک را از سال 2000 تا 2015تجربه کردهاند. نتایج نمودار روند تغییرات ماهانه نشان داد از سال 2006 تا سال 2012 افزایش قابل توجهی در مقدار AOD در ماههای مارس، آوریل، می و ژوئن دیده میشود. همچنین بررسی ارتباط میان پارامترهای میانگین و انحراف معیار ماهانه AOD بیانگر آن بود، بیشترین نوسانات AOD در ماههای گرم سال اتفاق افتاده است که میانگین AOD در آنها بیشتر از سایر ماههای سرد سال بوده است. با توجه به روند تغییرات میانگینهای سالانه و ماهانه AOD و همچنین نقشههای میانگین سالانه، روند تغییرات مقدار AOD در موارد بسیاری در بیابانهای عراق_سوریه مشابه بیابانهای عربستان بوده است. روند تغییرات AOD ماهانه استان کرمانشاه با بیابان عراق سوریه یکسان بوده است و استان خوزستان نیز در موارد مختلف از بیابان عربستان یا بیابان عراق-سوریه تبعیت میکند. با مقایسه نقشههای همدیدی آنومالی دورههای فعال و غیرفعال به نظر میرسد افزایش فعالیت ناوه مدیترانه، فعالیت بیشتر رودبادها در ترازهای فوقانی، به همراه افزایش سرعت وزش باد موجب تشدید قابل ملاحظه فعالیت توفانهای گردوخاک در ژوئیه 2009 گردیده است. در مقابل، حاکمیت شرایط نرمال همدیدی، کاهش سرعت وزش باد در ترازهای فوقانی و میانی جو به همراه محدودتر شدن سیطره جغرافیایی فعالیت باد شمال و جابجایی آن بر فراز خلیج فارس از عوامل اصلی کاهش فعالیت توفانهای گردوخاک در ژوئیه 2014 میباشند.