ربط و نسبت مفاهیم زیبایی و عشق نزد بوعلی و سهروردی مقالة

بوعلی و سهروردی زیبایی را براساس کمال مفهوم‌سازی کرده‌اند. زیبایی حقیقی در آثار این دو فیلسوف از یک‌سو بر واجب‌الوجود، و از دیگرسو بر افعال و اخلاق و ملکات ارادی انسانی که منجر به سعادت نهایی شود، اطلاق می‌گردد. ابن‌سینا اصطلاح عشق ارادی را به‌میان آورده و مؤلفۀ ادراک را در آن اخذ کرده است. از آنجا که ادراک شامل انواع حسی، خیالی، وهمی، ظنی و عقلی است، عشق ارادی و زیبایی نیز دارای همین مراتب است. شیخ‌الرئیس شریف­ترین مرتبۀ عشق ارادی را که متوقف بر ادراک عقلی است، عشق عقلی یا اختیاری یا نطقی می‌خواند و مراتب پایین‌تر عشق را عشق حیوانی می­‌نامد. شیخ ­اشراق عمدتاً پیرو مفهوم‌سازی‌های بوعلی سینا است. سهروردی به زبان داستان و رمز به مفاهیم زیبایی و عشق توجه کرده است. او نمادهای سلطان عشق و سلیمان عشق را برای تصویرسازی عشق عقلی به کار برده است. از نگاه هر دو فیلسوف، عشق طریق وصول به زیبایی است و تنها راه نیل به زیبایی حقیقی، عشق نطقی است.

ابن سينا در متون عربي خود نيز الفاظ جمال و بها را به معناي مطلق زيبايي و در تعريف زيبايي به کار برده [١٠، ص٣٦٨؛ ١٦، ص٥٩٠؛ ١٤، ص١٧] و در آثار مختلف تعريفي براي جمال بيان کرده است : زيبايي هر چيزي ، يعني آن چيز، چنان باشد که بايسته است [١٠، ص٣٦٨؛ ١٦، ص٥٩٠؛ ١٤، ص١٧]. شيخ در فصل هفتم رساله عشق بيان ديگري از همه عاشق انگاري ارائه مي دهد و علت اولي و خير اول را معشوق همۀ موجودات و اشيا مي داند [١١، ص٣٩٣]؛ به ديگر سخن ، موجودات علاوه بر عشقي که هر يک به کمالي خاص دارند، همگي ، از جمله انسان ، به ذات مقدس الهي نيز عشق مي ورزند. وي در جاي ديگر عشق حقيقي را ابتهاج و شادماني در اثر تصور حضور چيزي مي داند [١، ص٣٥٩] و معشوق را به زيبايي و سازگاري و خير درک شده تعريف مي کند [٢، ص٣٩٦؛ ١٦، ص٥٩١]. شيخ اشراق شوق را نيز همانند ابن سينا تعريف مي کند و پس از آنکه عشق را نوعي ابتهاج مي نامد، شوق را حرکت نفس براي تتميم اين ابتهاج مي داند [٢٧، ص ٢٣٨؛ ٢٦، ص٧٤] و شوق را ملازم نقص و فقدان به شمار مي آورد: «و عشق با يافتن مراد بماند و شوق نماند. وي همان طور که گذشت ، در تعريف عشق تنها تعريفي از ابن سينا را ذکر مي کند که قيد ادراک در آن ملحوظ است ، اما در الواح عمادي و تلويحات ، به عشق طبيعي نيز تصريح دارد. شيخ اشراق همانند ابن سينا زيبايي را بر محور کمال مفهوم سازي مي کند و همچون وي زيبايي حقيقي را منحصر در واجب الوجود مي داند.