خلاصة:
عصمت پیامبران از گناه ، از اعتقاداتی است که برخی مسلمان بر آن عقیده اند و البته به روایات فراوانی استناد میکنند. در این میان تفاسیر فریقین با توجه به روایات تفسیری و آیات قرآن ، شبهاتی را پیرامون شخصیت حضرت یونس (ع ) مطرح کرده اند. پژوهش حاضر شبهات را گونه شناسی کرده و آنها را به ماثور و اجتهادی تقسیم کرده است و در تدوین شبهات ، پنج شبهه به شبهات ماثور و دو شبهه به شبهات اجتهادی اختصاص پیدا کرده است . با شناسایی رویکرد پاسخ های ارائه شده توسط مفسران ، به ارزیابی و نقد آنها نیز پرداخته شده است . این پژوهش به رویکردهای روایی، عقلی، ادبی، تاریخی و اشاری توجه کرده و به آن ها پرداخته است .
در پایان نیز به تمایزات تفاسیر امامیه از تفاسیر اهل سنت در این شبهه اشاره کرده است . نتایج تحقیق نشان میدهد که همانند قاطبه شیعه ، ما نیز به عصمت پیامبران از گناه معتقدیم ؛ اما در مورد اینکه پیامبران مرتکب خطا و اشتباه میشوند، باید گفت گرچه منعی در این موضوع
وجود ندارد؛ ولی غالب اتدیشمندان شیعی آن را نمیپذیرند. و پیامبران را معصوم از خطا و اشتباه نیز میدانند. برتری فراوانی پاسخ های تفاسیر شیعی نسبت به تفاسیر اهل سنت در ارائه پاسخ های با رویکرد عقلی و برتری فراوانی پاسخ های تفاسیر اهل سنت به تفاسیر شیعی در ارائه پاسخ های با رویکرد ادبی، وجه تمایز پاسخ های مفسران امامیه از اهل سنت است .
ملخص الجهاز:
عبارت «مغاضبا لربه»، را عده ای صحیح نمی دانند (طوسی، بی تا: 7/273؛ ابن شهرآشوب، 1/ 255؛ طباطبائی،1417: 14/ 314؛ فضل الله،1419: 15/257؛ ابوالفتوح رازی،1408: 13/272؛ صادقی تهرانی،1365: 19/347؛ ابن عطیه آندلسی،1422: 4/97؛ ابوالفتوح،1408: 13/275)؛ زیرا مخالف عقیده قاطبه شیعه و اکثر مسلمانان است؛ متعارض با عصمت پیامبران نیز است (یوسفیان حسن و شریفی احمد حسین،1388: 257ـ 177)؛ همچنین غضب ایشان بر خداوند ملازم عدم معرفت به مالک امر و نهی بودن خداوند، عدم معرفت پیامبر به خداوند است (فخرالدین رازی،1420: 22/179) و منجر به تکلیف بمالایطاق و حکمت نداشتن خداوند میشود (ابوالفتوح رازی،1408: 13/272).
پاسخ ها با رویکرد روایی: در پاسخ به شبهه مطرح شده، «ابو الجارود» حدیثی را از امام باقر (ع) نقل میکند مبنی بر اینکه معنای آیه مورد نظر این است که حضرت یونس (ع) گمان کرد خداوند او را عقاب نخواهد کرد (قمی،1367: 2/75؛ حویزی،1415: 3/451؛ بحرانی،1416: 3/835؛ فیض کاشانی،1415: 3/352؛ قمی مشهدی،1368: 8/459؛ طباطبائی،1417: 14/318).
پاسخ با رویکرد عقلی: مرحوم علامه طباطبائی، جناب زمخشری، فخر رازی، ابوحیان اندلسی و آلوسی نیز معتقد اند که ایمان قبل از نزول عذاب از قوم حضرت یونس (ع) ظاهر شده است (طباطبائی،1417: 10/126؛ همان، 14/314 ؛ زمخشری،1407: 2/371 ؛ فخرالدین رازی،1420: 17/303؛ آندلسی،1420: 9/123؛ آلوسی،1415: 6/180؛ قاسمی،1418: 6/63؛ همان، 8/228؛ مراغی ، بی تا: 11/157؛ ابن عاشور ، بی تا: 11/181؛ بیضاوی،1418: 3/124).
پاسخ ها با رویکرد ادبی: کلمه «لولا» در آیه دلالت بر این دارد که آنچه موجب مذموم بودن بود، برای حضرت یونس (ع) واقع نگردیده است؛ پس موجب مذموم بودن، چه گناه باشد و چه نباشد، محقق نگردیده است (بغدادی،1415: 4/331؛ فخرالدین رازی،1420: 26/357؛ قمی مشهدی،1368: 13/395؛ قاسمی،1418: 9/306 ؛ زمخشری،1407: 4/596؛ تستری،1423: 174).