خلاصة:
حقیقت ولایت،کلمه‌ای طیبه‌ی الهی است که‌اصل آن ثابت و فرع آن در آسمان است"ولایت"دارای درجات و منازل و مقامات وفروعات و ظهورات است و برحسب مراتب وظهوراتش، احکام آن متکثر است. ولایت یکی از محوری ترین مسائل عرفان است که درانسان کامل تحقق پیدا می‌کند. این جهان عین ظهورخداوند است وخداوند درمظهر خود حضور دارد.پس انسان نیزکه جزئی از این جهان است مظهرحضرت حق‌می‌گردد ومفهوم ولایت دراینجا معنا پیدا می‌کند. ولیّ کامل کسی است که جمیع اسماء وصفات حق را دارا باشد،و این فرد کسی نیست جز نبیّ حقیقی. نظام دنیا و اخرت وابسته به وجود حقیقت محمدیه است.چنین حقیقتی به اعتبار باطن ولایت، ربّ جمیع مظاهر است. حقیقت محمدیه قطب الاقطاب عالم وجود است که جمیع انبیاء و اولیای الهی از شئون این اسم اعظم به حساب می‌آیند.گسترة نبوّت او شامل تمام مراتب غیب وشهود است وهنگامی که در شخص تحقق می‌یابد به ولایت خاصه و عامه تقسیم می‌گردد. ولایت خاصه باطن نبوت است وچون یکی از اسماء الهی است، ابدی وازلی است،امّا نبوت ورسالت براساس زمان تاریخی پایان پذیرند.ولیّ کامل به سبب اسماء الهی در عالم تصرف و آن را اداره می‌کند.پس مقام ولایت،کتاب جامع الهی ونسخة عالم کبیر است و این مقال برآن است تا ارتباط و پیوستگی این سه مفهوم ولایت، نبوت ورسالت را بررسی نماید.وجانمایه‌ی نبوت و رسالت را که همان مقام ولایت است به تحلیل بنشیند.
ملخص الجهاز:
2- نبوت خاصه و ولایت مقیده: عبارتست از اخبار غیبی و الهی ناشی از معرفت ذات حق و علم به اسماء الهیه و حقایق اعیان ثابته،حقیقت نبی به این اعتبار به لحاظ تبلیغ احکام و بیان معارف و اصلاح جامعة بشری و تعلیم حقایق و دعوت مردم به مقام جمع وجود است.
شیخ محمود شبستری می‌گوید: نبوت را ظهور از آدم آمدولایت بود باقی تا سفر کردظهور کل او باشد به خاتموجود اولیاء او را چو عضوندچو او با خواجه یابد نسبت و نامشود او مقتدای هر دو عالم کمالش در وجود خاتم آمدچو نقطه در جهان دوری دگر کردبدو گردد تمامی دور عالمکه او کل است و ایشان همچون جزونداز او با ظاهر آید رحمت عامخلیفه گردد از اولاد آدم (شبستری، 1368،ابیات 372- 367) سایر انبیاء چون در ظهور تابع این اسم اعظم هستند،بر تمام اسماء الهیه حکومت ندارند.
حقیقـت ولایـت غیـر متعـین اسـت ،نه قابل درک است و نه متصف به صفتی،بلکه به اعتبار غیـب ذات ، تجلـی در اعیـان نـدارد، اما به اعتبار ظهور از اسماء و صفات و انعکاس در تعینـات ،برخی بـر برخـی دیگـر احاطـه دارندتا ولایت خود حضرت حق که بر همه چیز احاطه دارد: نسفی برای نبـیدو بعـد قائـل شده و معتقد است که : نبــی دو روی دارد، یــک روی بــه طــرف خــدای و روی دیگــر بــه طــرف بنــدگان خدا،آن روی که به طـرف خـدا اسـت و از او قبـول فـیض مـیکنـد،ولایت نـام دارد کـه ولایت نزدیکی است ،و این روی که به طـرف بنـدگان خـدای اسـت و سـخن خـدا را بـه بندگانش میرساند،نبوت نام دارد که نبوت آگاه کردن است .
(
, 
, 
)
