خلاصة:
مناظره با رو شهای صحیح در افکار و قلب دیگران نفوذ بیشتری دارد اما مناظره با
رو شهای نادرست، طرف مقابل را در عقیده باطل خویش متعص بتر م یکند. لذا قرآن
مناظره (جدال) احسن را توصیه کرده است. در این نوع مناظره که امام رضا (علیه السلام)
از آن بهره گرفت هاند، بر جنبه های عقلی و عاطفی و برهان تاکید شده است؛ توهین به
طرف مقابل و مذمّت دین او اجازه داده نشده و از مشترکات مورد قبول ادیان، مانند توحید،
نبوت و.. استفاده شده است. تعصب ، ستیزه جویی، خودنمایی و اقناع به انگیزة شهر تطلبی
تاکید شده » ساده گویی و پرهیز از بغرنج و پیچیده گویی « در این مناظره راه ندارد و در آن بر
است. انصاف داشتن مناظره کننده و اعتراف به خطای خود در فرض روش نشدن اشتباهش،
از دیگر ویژگی های این نوع مناظره است. این نوع مناظره در امور دینی نیز مجاز و چه بسا
واجب است. این نوع مناظره نه تنها موجب کینه و عداوت نمی شود، بلکه اثرهای مثبت
فراوانی دارد. مناظره با جاهل، مناظره با کسی که اهداف شیطانی دارد، همچنین مناظره در
آنچه وحدت مسلمانان یا بشریتّ را به خطر می اندازد، مجاز نیست. این پژوهش که با
روش توصیفی تحلیلی انجام شده، در پی پاسخ به این پرسش است که از دیدگاه امام رضا(علیه السلام) منظور از جدال احسن چیست؟
ملخص الجهاز:
از جملـه دلايـل اهميـت جـدال احسـن آنکـه در صورتي کـه هـدف از آن اثبـات حـق و اظهار آن باشــد، در رجحــان و بلکــه وجــوب آن ترديــدي نيســت ، زيــرا جــدال احســن از وظايــف پيامبـران برشـمرده شـده و در آيـۀ «و جادْل هـم ْ‌باّ لتـي هـي أْ ح سـن » (نحـل /١٢٥) پيامبر اسـلام (صلي الله عليه وآلــه ) بــه آن مأمــور شــده اســت (اشــتهاردي ، ١٤١٧ق ، ج ٢١ :٥٠٠).
مناظره هــاي امام رضــا (عليه الســلام ) از جملــه مناظــرٔە ايشــان بــا عمــران صابــي ، اهميــت عنصـر مزبـور را تأييـد مي کنـد، زيـرا عمـران از آن حضـرت دربـاره اعضـاي فيزيکـي انسـان کـه از بحث هـاي پيچيـده در علـم پزشـکي اسـت و نيـز از طبيعـت اشـيا در عالـم پرسـش کـرده کـه امـام (عليه السـلام ) همـه را جـواب داده انـد (مغنيـه ، ١٣٣٨: ١٢٣- ١٢٦).
امام رضــا (عليه الســلام ) در مناظــرات خويــش ادب را در نهايــت حــدّ خويــش رعايــت مي فرمــود؛ ســخنان مخاطــب را به خوبــي گــوش مي کــرد و ميــان ســخنان او نمي آمــد و از ناکامـي طـرف مناظـره در پاسـخ بـه سـؤال ها اظهـار مسـرّت نکـرده و او را تحقيـر نمي کـرد، در هيچ کــدام از مناظره هــا طعنــه يــا توهينــي بــه طــرف مقابــل نکــرد، حتــي زمانــي کــه سـخن بـر محـور نفـي الوهيـت بـود، بلکـه بـا طـرف مـورد مناظـره در نهايـت ادب و احتـرام رفتـار مي کـرد و از عبارت هايـي چـون «افهمـت يـا عمـران (آيـا مطلـب را فهميـدي ؟) بهـره مي گرفــت (ابن بابويــه ، ١٣٧٨، ج ١: ١٧٠).
(
, 
, 
)
