خلاصة:
آشنایی با «شجرهنامه معماری ایران» و بهرهگیری از «مبانی، اصول و الگوهای» پایدار نهفته در آن، در مرحله نخست نیازمند خواندن صحیح معماری ایران میباشد. در فرایند خواندن معماری با سه پرسش اصلی روبهرو هستیم. نخست اینکه چه چیز را بخوانیم؟ (به چه وجوه و ابعادی از معماری توجه کنیم؟). دوم اینکه چرا بخوانیم (هدف و محصول خواندن معماری چه باید باشد؟). و در نهایت چگونه بخوانیم؟ (چه مسیر و روشی برای رسیدن به هدف در پیش بگیریم؟). نوشتار پیش رو، در پژوهشی کیفی با تجزیه و تحلیل گفتارها و بیانیههای «پژوهشگران و طراحان» معاصر و سپس طبقهبندی و مدلسازی دادهها تلاش دارد راهی برای نزدیک شدن به پاسخ این سه پرسش در پیش گیرد. برای این منظور، پس از بررسی دیدگاه این دو گروه، مدلی مفهومی طراحی میگردد که در آن سعی شده تعریفی نسبتا جامع از معماری ایران بر اساس علتهای چهارگانه و بسترهای سهگانه موثر در تشکیل و تغییر معماری معرفی شود. این مدل به منزله پاسخ به «چیستی معماری» و چهارچوبی برای «چرایی و چگونگی» خواندن آن میباشد. سپس چرایی یا اهداف و کاربردهای خواندن معماری تبیین میشود. مرحله بعد به توضیح چگونگی خواندن معماری و مسیر و روش این فرایند میپردازد و سپس پیشنهادی در قالب یک جدول از فهرست فعالیتهای لازم برای خواندن معماری و پیشبینی روشهای انجام آن ارائه میگردد. در پایان نتایج و کاربردهای این پژوهش در پنج عرصه «سپهر معماری»، بیان شده است.
ملخص الجهاز:
جدول 1: دستهبندی کلیدواژههایی از دیدگاه پژوهشگران و طراحان در زمینۀ چیستی معماری Table 1: Assortment of scholars’ oppinions on architecture definition (به تصویر صفحه مراجعه شود.
با توجه به مدل ارائهشده، برای توضیح چیستی معماری ایرانی میتوان علتهای شکلگیری معماری را در بسترهای طبیعی، انسانی و کالبدی ایران در طول زمان مد نظر قرار داد.
) تصویر 1: مدل پیشنهادی برای «خواندن معماری ایرانی»: زمان-مکان-کاربری Fig. 1: The preoposed model for "reading Iranian architecture": time-space-function 6.
در واقع هدف، یافتن راهکارهای همنشینی مفاهیم سنتی با معماری مدرن و معماری پایدار بومی است (احمدی، نقل از Beheshti 2010)، به طوری که جدول 2: دستهبندی کلیدواژههایی از دیدگاه پژوهشگران و طراحان در زمینۀ چرایی خواندن معماری Table 2: Assortment of experts oppinion on the necessityof reading architecture (به تصویر صفحه مراجعه شود.
از مثالهای پژوهشهایی که به این مرحله از خواندن معماری دست یافتهاند میتوان به اصول معماری ایرانی پیرنیا (Pirnia 2008)، کتاب «اصلها و خوانش معماری» از محمدمنصور فلامکی (Falamaki 2012) و مبانی مطرحشده در کتاب «درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی» اثر عبدالحمید نقرهکار (Noghrekar 2008) اشاره کرد.
برای توضیح بیشتر در این باره میتوان از دستهبندی انواع مشق در هنر خوشنویسی ایران وام گرفت که به نظر به حوزۀ معماری و حتی سایر هنرها قابل تعمیم است.
در این مقاله آثار پژوهشگرانی از جمله پیرنیا، حاجی قاسمی، قیومی بیدهندی، حائری، تقوینژاد دیلمی، نصر، نقرهکار، ندیمی، بهشتی، فلامکی، قبادیان، سلطانزاده، زمرشیدی، کیانی، بزرگمهری، معماریان، لرزاده و ماهرالنقش مورد مطالعه قرار گرفتهاند.