خلاصة:
داروخانه به عنوان محلی برای فروش، ساخت و تجویز دارو در سرزمینهای اسلامی به گونههای مختلف برقرار بود. مقالۀ حاضر با استناد به منابع و مآخذ تاریخی، سیر تاریخی داروفروشی در سرزمینهای اسلامی را از لحاظ نام و عنوان، محل و شیوههای فروش، ساختار و چگونگی نظارت بر داروفروشی بررسی کرده است. «خزانة الشراب یا خزانة الادویة» در متون دورۀ اسلامی کهنترین واژهای است که برای داروخانه بهکار رفته است. علاوه بر فروش سیّار، بیمارستانها، عطاریها و قصر خلفا و سلاطین از جمله محلهایی بود که تجویز و فروش دارو در آن انجام میشد. داروخانهها معمولاً دارای تشکیلات مخصوص به خود بودند و داروساز که «مهتار» یا «شرابدار» نامیده میشد، جایگاه پایینتری نسبت به پزشک داشت. برخی از داروخانههای جهان اسلام نیز به سبب نگهداری اسناد پزشکی و نیز داشتن ظروف گرانقیمت از نظر علمی و هنری اهمیت داشتند.
ملخص الجهاز:
از باب نمونه ميتوان به آثار احمد عيسي بک ، حسن تاجبخش و محمود نجم آبادي اشاره کرد که در موضوع تاريخ پزشکي و بيمارستان هاي اسلامي نوشته شده اند و در آنها تنها به صورت کوتاه وگذرا، ذيل برخي از بيمارستان ها به وجود داروخانه اشاره شده است .
در واقع در منابع اين دوره به طور جداگانه از «داروخانه » و «شراب خانه » ياد شده است (نکـ : ظهيري سمرقندي، ص ٢٧؛ ابن اسفنديار، ص ١٢١؛ منهاج سراج ، ج ١، ص ٣٨٠؛ حافظ ابرو، ج ١، ص ٣۶۶؛ سمرقندي، ج ۴، ص ٧٩٣؛ خورشاه ، ص ٢٨۶).
با توجه به اينکه شراب خانه به داروخانۀ برخي از بيمارستان ها از جمله بيمارستان عضدي بغداد و بيمارستان هاي عتيق فسطاط و منصوري قاهره نيز اطلاق شده (عيسي بک ، ص ٢٠، ٢١، ٧٢، ٨٧)، به نظر ميرسد اين واژه در بيمارستان ها معادل داروخانه بود و در قصر خليفه يا سلطان مفهومي دوگانه داشت و توأمان محل نگهداري دارو و نوشيدنيها به ويژه انواع شراب بود.
با اين حال پزشکاني چون اسحاق بن عمران براي بيماران خود نسخه هايي مينوشتند تا دست داروخانه هاي شخصي را از فروش دارو به مردم کوتاه کنند (نکـ : ابن جلجل ، ص ٨۴‐٨٧).
علاوه بر مکان هاي ياد شده ، در مدرسه ها (مثلا نکـ : صفا، ج ٣، ص ٢١۴) و مجموعه هايي همچون ربع رشيدي و سلطانيه (اقبال آشتياني، ص ٣١٠) نيز بخشي براي نگهداري و فروش ادويه و اشربه وجود داشت .