خلاصة:
پسوند «- گار» یکی از پسوندهای اسمساز و صفتساز زبان فارسی است که بیشتر پژوهشگرانی که تا به امروز پیرامون آن مطالعه کردهاند آن را دارای معنای فاعلی دانستهاند. هدف از پژوهش پیشرو آن است که این پسوند را از دیدگاه دو نظریۀ ساختواژۀ ساختی و دستور شناختی مورد بررسی قرار داده و تبیینی ساختبنیاد و شناختی از چگونگی شکلگیری واژههای ساختهشده با این پسوند ارائه دهد. این پژوهش از لحاظ تجربی (یعنی روش گردآوری دادهها) پیکرهبنیاد و از لحاظ نظری (یعنی روش و چهارچوب تحلیل) مبتنی بر رویکرد شناختی و ساختبنیاد است. دادههای پژوهش 29 واژۀ مشتق ساختهشده با پسوند «- گار» را دربرمیگیرد که از پیکرۀ ساختواژی خود نگارندگان (شامل بیش از ده هزار واژۀ مشتق و مرکب فارسی) و فرهنگ زانسو (کشانی، 1372) استخراج شدهاند. یافتههای پژوهش نشان میدهد که پسوند «- گار» دارای شش زیرطرحوارۀ ساختی است و در این زیرطرحوارهها قلمروهای شناختی کنشگری، جهت و رابطه را بیان میکند. این یافتهها همچنین بیانگر آن است که دو فرایند شناختی «بریافت» و «مقولهبندی» دارای نقش تعیینکننده در شکلگیری زیرطرحوارههای پسوند «- گار» و مقولۀ معنایی این پسوند هستند.
ملخص الجهاز:
Cognitive Grammar ٢- پیشینۀ پژوهش گرچه دستورنویسان سنتی از بیش از نیم قرن پیش تا کنون پیرامون پسوند «- گار» سخن گفته اند، فراگیرترین و چشمگیرترین پژوهش ها پیرامون این پسوند را در کتاب هایی میتوان یافت که در آنها به طور ویژه به بحث واژه سازی و اشتقاق در فارسی پرداخته شده است .
نظریۀ ساختواژٔە ساختی تاکنون چندان مورد توجه پژوهشگران حوزٔە زبان فارسی قرار نگرفته و پژوهش های اندکی در این چارچوب انجام شده است که عبارتند از: رفیعی و ترابی (١٣٩٣) پیرامون بحث وراثت و انگیختگی در رابطۀ صورت و معنا در واژگان زبان فارسی؛ بامشادی و انصاریان (١٣٩٤) پیرامون تبیین ساختارهای ساختواژی ناپایگانی زبان فارسی؛ بامشادی و انصاریان (١٣٩٥) پیرامون چندمعنایی پسوند «- گر» فارسی با رویکردی ساختی- شناختی؛ بامشادی و قطره (١٣٩٦) پیرامون چندمعنایی پسوند «- ی» فارسی با رویکردی ساخت بنیاد.
شاه کامگار: شاهی که دارای قابلیت /تمایل به انجام فرایند «کامستن » (به معنای به مراد رسیدن ) است زیرطرحواره های شمارٔە ١ و ٢ هم از لحاظ صوری و هم از لحاظ معنایی با هم تفاوت دارند و در نتیجه آنها را زیرطرحواره هایی از یک طرحوارٔە مرتبه بالاتر میدانیم که بازنمایی آن را به صورت زیر نشان میدهیم : j[اشاره گر به / توصیفگر انجام دهندٔە فرایند SEMi]gɑr[Yj –Vpres(i )a[]] در بخش صوری این طرحواره ، مقولۀ واژٔە حاصل از آن با نماد Y بیان شده است که در زیرطرحواره های مرتبه پایین تر آن به صورت اسم یا صفت خواهد بود.