خلاصة:
دانش معناشناسی مطالعه علمی معنا است که به تحلیل معنای واژهها با توجه به نظام معنایی آن میپردازد. از مهمترین راههایی که امروزه در علم معناشناسی مورد توجه ادبپژوهان واقع شده، تکیه بر روابط همنشینی و جانشینی است؛ زیرا از طریق شبکه معنایی با بررسی واژگان در سیاق آیات میتوان به معنای دقیقی از واژه دست یافت. واژه «عذاب» یکی از پربسامدترین واژگان قرآنی محسوب میشود. در پژوهش حاضر در پی آن هستیم به این سوال پاسخ دهیم که مهمترین همنشینها و جانشینهای واژه عذاب چیست؟ با نگاهی معناشناختی بر محور همنشینی و جانشینی میتوان گفت که این واژه در قرآن کریم بر محور همنشینی با واژگانی چون «کفر»، «ظلم»، «کبر»، «نفاق» و ... همنشین شده است که این عوامل زمینهساز عذاب میشوند. در محور جانشینی نیز با واژگانی چون «خسر»، «حبط»، «عقاب»، «نار»، «جزاء» و ... دارای هممعنایی نسبی است که هرکدام بهنوعی، عذاب را نشان میدهند. هدف از پژوهش حاضر بررسی واژه «عذاب» با روش توصیفی- تحلیلی، مطالعات واژهشناسانه و تحلیل از طریق همنشینی واژهها و جانشینی است؛ بنابراین پس از انتخاب واژه محوری «عذاب»، نخست همنشینهای پربسامد این واژه تعیین و سپس بر اساس همنشینها به جانشینهای این مفهوم پرداخته میشود.
ملخص الجهاز:
واژٔە «عذاب » از کلمات پربسامد قرآن کریم است که در بیشتر کتب لغوی و تفسیری بحث شده است ؛ امّا رویکرد معناشناسانه عذاب در قرآن کریم با توجه به مجاورت کلمات و با تکیه بر مجموعه یا بافت کلی قرآن از منظر هم نشینی و جانشینی میتواند انسجام و پیوستگی معارف قرآن کریم را روشن تر سازد و همچنین موجب میشود معارف نهفته در باطن آیات از طریق بررسی عبارات هم نشین و جانشین کشف شود؛ زیرا «ازجمله روش های مورد استفاده زبان شناسان که امروزه توسط مفسران و دانشمندان علوم قرآنی نیز مورد استفاده قرار می گیرد، سیاق یا همان پیوستگی بین اجزای یک متن است ؛ زیرا دست یابی به مفهوم دقیق و جامع نیازمند در نظر گرفتن نظام کل معانی و ارتباطات آن با یکدیگر است .
فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش های ادبی ـ قرآنی (دانشگاه اراک) سال ششم / شمارٔە سوم / پاییز ١٣٩٧ واژٔە «کفر» یکی از مفاهیم مهم و پرکاربرد در قرآن کریم و صفت بارز شیطان میباشد و دیگر مفاهیم و صفات منفی به گرد آن میچرخند این واژه در مقابل ایمان قرار دارد، میان این واژه و عذاب الهی ارتباط وجود دارد درنتیجه ، دو واژٔە «عذاب » و «کفر» در یک حوزٔە معنایی قرار دارند و تکمیل کنندٔە معنای یکدیگرند و به همین علت ، هم نشین یکدیگر قرار گرفته اند.