جستاری در ویژگی‌ها و گونه‌های فلسفه سیاسی اسلامی مقالة

انگاره‌های پدید آمده از فلسفه سیاسی نقش مستقیمی در شیوه زندگی سیاسی دارد. ازاین‌رو، این مقاله می کوشد با معرفی فلسفه سیاسی از راه تاکید بر ویژگی‌های جهت گیری کلی فلسفه سیاسی اسلامی را نسبت به برخی از مسائل اساسی سیاست بیان کند. همچنین می کوشد با تفکیک میان گونه‌های مختلف فلسفه سیاسی اسلامی، ظرفیت هریک از آنها را در ساخت نظم سیاسی جامعه نشان دهد. فلسفه سیاسی اسلامی به سلسله مباحث فلسفی -سیاسی گفته می‌شود که به گونه‌ای با اسلام مناسبت داشته باشد. ویژگی‌های عمومی فلسفه سیاسی اسلامی عبارت است از: تا کید بر مواردی مانند ارتباط هست‌ها و بایدها، مدنی باطبع بودن انسان، دوساحتی بودن انسان. حقایق طبیعی و فراطبیعی، پیوند دین و سیاست، و پیوند اخلاق و سیاست. با وجوداین، فلسفه سیاسی اسلامی در طول تاریخ گرایش‌های گوناگونی یافته است که هریکک از آنها دارای ویژگی‌ها و ظرفیت‌های منحصربه ‌فردی هستند. فلسفه سیاسی مشاء فلسفه سیاسی اشراق، فلسفه سیاسی متعالیه و فلسفه سیاسی نوصدرایی گونه‌های شناخته شده فلسفه سیاسی اسلامی به‌شمار می آیند.

ویژگی‌های عمومی فلسفه سیاسی اسلامی عبارت است از: تأکید بر مواردی مانند ارتباط هست‌ها و بایدها، مدنی باطبع بودن انسان، دوساحتی بودن انسان، حقایق طبیعی و فراطبیعی، پیوند دین و سیاست، و پیوند اخلاق و سیاست. لذا فلسفه سیاسی اسلامی، گونه‌ای از تفکر فلسفی درباره امور سیاسی است که در کنار مباحث عام فلسفه سیاسی، بخشی از آموزه‌های سیاسی اسلام را نیز مورد توجه قرار داده و تلاش می‌کند با روش عقلانی، سازگاری میان نتایج فلسفی ـ سیاسی و آموزه‌های سیاسی اسلام را بیان کند. البته امروزه اصطلاح «فلسفه سیاسی اسلامی» به‌درستی برای اشاره به این سنخ از فلسفه سیاسی رایج شده است؛ زیرا با توجه به شکل‌گیری آن در حوزه تمدن اسلامی و براساس پیش‌فرض‌های خردمندانه‌ای که از دین اسلام برگرفته است و همچنین براساس رسالتی که دربرابر فهم منطقی آموزه‌های اسلامی بر دوش می‌گیرد، می‌تواند دارای وصف «اسلامی» شود. هرچند میان خود فیلسوفان مسلمان در فهم هست‌ها و یا درباره چگونگی این ارتباط، اختلاف‌هایی وجود دارد؛ ولی توجه به این ارتباط در سراسر فلسفه سیاسی اسلامی اثبات‌پذیر است. در مسائل سیاسی دیگر نیز، بایدها و نبایدهای مرتبط با حوزه سیاست به‌صورت کلی و یا حتی جزئی بیان شده است؛ ازاین‌رو، باید همه امور سیاسی بر پایه آموزه‌های دینی و در چارچوب قواعد آن باشد (مصباح یزدی، 1391، ص45ـ46). بنابراین، فلسفه سیاسی نوصدرایی عنوانی است ناظر به فلسفه سیاسی معاصر اسلامی که توسط امام خمینی و شاگردان ایشان با ویژگی‌های یادشده پایه‌ریزی شد و تلاش می‌کند مباحث مرتبط با بنیادهای سیاست را با رویکرد فلسفی تبیین و ارائه کند.