خلاصة:
تفسیر متون دینی و قواعد حاکم بر آن همواره یکی از مباحث مهم دانشهای زبانی از جمله علم اصول فقه بوده و هست. یکی از اصول حاکم بر تفسیر متون دینی که نقش مهم و تأثیرگذاری در جریان استنباط ایفاء میکند ارتکاز عرف است. ارتکاز تلقی و فهم اولیه مردم نسبت به یک چیز است که در اعماق ذهن و افکار آنها رسوخ کرده است و لذا در نظام گفتگو همواره مورد توجه طرفین است. حال سؤال اصلی این است که آیا «ارتکاز» نقشی در استنباط احکام فقهی- حقوقی دارد؟ آیا شخص متکفل استنباط لزوماً باید به ارتکاز عرف توجه داشته باشد یا خیر؟ فرضیه این پژوهش آن است که با توجه به اینکه شارع مقدس در مقام تشریع با مردم و برای هدایت آنان سخن میگوید و لذا به ارتکازات آنان توجه دارد و اگر در موردی آن را قبول ندارد صریحاً اعلام میکند تا جلوی انحراف مردم گرفته شود. فقهای عظام نیز در تفسیر متون دینی بارها به این قاعده تمسک کردهاند و استنباط حکم شرعی را با توجه به این مهم انجام دادهاند. این پژوهش با ارائه تعریفی جامع از ارتکاز و تبیین زوایای آن درصدد احیای ظرفیتهای شگرف آن است. یافته این پژوهش آن است که قاعده ارتکاز در تفسیر متون دینی، اثبات برخی حقوق، جلوگیری از تطویل مباحث اصولی ایفای نقش میکند.
ملخص الجهاز:
حال سؤال اصلی این است که آیا «ارتکاز» نقشی در استنباط احکام فقهی - حقوقی دارد؟ آیا شخص متکفل استنباط لزوما باید به ارتکاز عرف توجه داشته باشد یا خیر؟ فرضیه این پژوهش آن است که با توجه به اینکه شارع مقدس در مقام تشریع با مردم و برای هدایت آنان سخن می گوید و لذا به ارتکازات آنان توجه دارد و اگر در موردی آن را قبول ندارد صریحا اعلام می کند تا جلوی انحراف مردم گرفته شود.
بنابراین سؤال اصلی پژوهش حاضر عبارت است از اینکه : «ارتکاز چه تأثیری در تفسیر متون دینی و استنباط احکام فقهی - حقوقی دارد؟» سؤالات فرعی این پژوهش نیز عبارتند از: ١- ارتکاز چیست و در نظام گفتگو چه جایگاهی دارد؟ ٢- رابطه ارتکاز با انصراف ، قدر متیقن در مقام تخاطب ، تنقیح مناط و قیاس چیست ؟ ٣- قاعده ارتکاز چه تأثیری در نفی یا اثبات حقوق و طرح مباحث اصولی دارد؟ ٤- ارتکاز و علم ارتکازی چه تأثیری در مسؤولیت کیفری دارد؟ لازم به یادآوری است که منشأ پیدایش و روش های شناسایی ارتکاز که عبارتند از گرایش های طبیعی ، عمل بر اساس ظواهر امور، فهم و تجربه عقلایی، استبعادات عقلی ، گفتمان خود شریعت و اقتضائیات زمان و مکان ؛ نیز بحث مهمی است که اگر توفیقی بود در نوشتاری دیگر به بیان آنها می پردازیم .
(
, 
, 
)
