تاملی در زمینه ارتباط تصوّف و کشف و شهود عرفانی مقالة

تصوف، عرفان و به ­تبع آن، کشف و شهود عرفانی، ارتباط تنگاتنگی باهم داشته­ اند. مفسّران آثار صوفیه، در مفاد اقوال و تجربه ­های عرفانی پژوهش کرده، به مواردی دست یافته ­اند که ذیل مفهومی به نام «شهود» یا «کشف» مطالعه می­شود. یافته­ های پژوهش حاضر که به روش تحلیل ـ توصیفی و با استفاده از ابزار «تحلیل محتوایی» انجام یافته، نشان می­دهد که عرفا و زهّادی مانند ابراهیم ادهم، حسن بصری، رابعة عدویه، ابوهاشم صوفی، و افرادی چون بایزد بسطامی، ابوالحسن هجویری، ابوالحسن خرقانی و... در دوره­ای از تاریخ تصوف و عرفان ایران ظهور کرده­اند که زمینة مناسبی برای طرح زهد و ارتباط آن با کشف و شهود را مهیا کرده است.مهم­ترین ­فرضیه­ ای که می­توان در این­ نقد و بـررسی عنوان کرد این است که عارفان و متصوفان توانسته­ اند با بیان شیوا و خالی از هرنوع پیش­داوری یا مداخلة نفسّانیات شخصی، پس از زمینه­ سازی مفهومی به­نام «زهد»، به تجربیات خاصی دست یابند که فقط در بستر مطالعاتی عرفانی، می­ توان تحلیل و تفسیر کرد.

معراج عرفانی در هشت کتاب سهراب سپهری بر اساس الگوی کمپبل زهرا خاتمی کاشانی محمدرضا قاری چکیده: «هشت کتاب» در یک نگاه کلی سفری است از خودآگاه به ناخودآگاه و از ناخودآگاه به دنیای آگاهی. این سفر قهرمانی از دو دیدگاه قابل بررسی است؛ اول از دیدگاه مراحل معراج عرفانی و دیگر بر اساس الگوی کمپبل که ادعا می¬شود بیشتر اسطوره¬های جهان بر اساس آن پی¬ریزی شده¬اند. سهراب سپهری، هشت کتاب، معراج، عرفان، کمپبل، سفر قهرمان پیشگفتار جستجوی مراحل سه گانه¬ی معراج عرفانی (ترکیب، تحلیل و عود) در هشت کتاب سپهری است و بررسی آن بر اساس الگوی کمپبل. دور از هم در کجا سرگشته می‌رفتیم / ما، دو شط وحشی آهنگ، / ما، دو مرغ شاخة اندوه، / ما، دو موج سرکش همرنگ؟(همان/ 148 و 149) و سپس رهرو به جایی می‌رسد که مورد توجه خاص خدای دشت نیلوفر قرار می‌گیرد: او، خدای دشت / جام شب را می‌کند لبریز آوایش / زیر برگ آیینه را پنهان کنید از چشم (همان/ 149) و شاعر عارف که مورد کرامت قرار گرفته از سفر باز می‌گردد تا دیگران را نیز در تجربة خود شریک کند: باز شد درهای بیداری / پای درها لحظة وحشت فرو لغزید / سایة تردید در مرز شب جادو گسست از هم / روزن رؤیا بخار نور را نوشید (همان/ 150) معراج عرفانی در شرق اندوه این دفتر در همان سالی منتشر می‌شود که «آوار آفتاب» منتشر شده است. (هلا/ 217 و 218) بیشتر اشعار این مجموعه کوتاه است و شاعر ایجازگونه و با بیانی شطح آمیز گاه در حد یک دو جمله حاصل سفر عرفانی خود را به خواننده عرضه می‌کند: ...