خلاصة:
عرفان اسلامی که ملهم از آموزه‌های وحیانی است، به استناد آیه شریفه «سنریهم آیاتنا فی الآفاق و فی انفسهم حتّی یتبیّن انّه الحقّ» (فصّلت/53)، سلوک اهل طریقت را شامل سیر آفاقی و سیر انفسی محسوب می‌دارد.
عطّار که در شاهکارهای منثور و منظوم عرفانی خود، به تبیین نحوه سلوک عارفانه پرداخته است، به سیر آفاقی عنایتی ویژه داشته و سالک طریقت را بدان توجّه داده است.
در اندیشه عارفانه عطّار، سیر آفاقی بر سیر انفسی تقدّم دارد. او به مصداق «المجاز قنطرة الحقیقة»، مشاهده مظاهر عالم را، که مظهر اسماء و صفات حق محسوب می‌شوند، لازمه سلوک صوفیانه می‌داند و درک کیفیّت ارتباط موجودات با یکدیگر و با خالق هستی را باعث مشاهده جلوه و جمال حق در عناصر خلقت می‌شمارد.
سیر آفاقی عطّار، از مرحله مادّه و طبیعت، تا مرحله روح و جان و تا عالم ملکوت ادامه می‌یابد. او با نگاه نافذ خویش، حجاب های گوناگون را از چهره مظاهر هستی بر می‌دارد و به باطن آن ها راه یافته، و حقیقتی واحد را در وجود ممکنات عالم، ساری و جاری می‌بیند و در سایه نظریه وحدت شهودی خود، به مبدا حقیقی جهان- که نهایت آمال اهل عرفان است- متّصل می‌گردد.
Islamic mysticism that is inspired by revelation teachings, according to the Quranic versequoted "We will soon show them Our signs in the Universe and in their own souls until it will become quite clear to them that it is the truth." (Fussilat (41): 53), the spiritual journey of a Sufi involves traversing heavens and souls.
Attar in his mystical masterpieces of prose and verse has explained how to have mystical journey, especially traversing heavens, and how to catch Suffi's attention toward that.
In Attar's mystical thought, traversing heavens comes before spiritual journey. Even with "Fact is an arch of metaphor" observing the manifestations of the universe – that is symbol of names and attributes of Allah – is essential for mystical conduct, and understanding the quality of creature's relationship with each other and the creator of universe, results in observation of the Almighty's manifestation and elegance in created components.
Attar's process of traversing heavens ranges from the stage of material and natural life to the stage of soul and spirit up to world of heaven. He removes various veils from the manifestations of the universe by his penetrating look and achieving the conscience of it, seeing the unity fact in the possible existence of the universe, and through the unity of witness's theory he become connected with the really exact source of the universe – that is the ultimate wishes of a Sufi.
ملخص الجهاز:
عطار که در شاهکارهای منثور و منظوم عرفانی خود، به تبیین نحوۀ سلوک عارفانه پرداخته است، به سیر آفاقی عنایتی ویژه داشته و سالک طریقت را بدان توجه داده است.
سالک طریق حق با عنایت به این گونه آیات و احادیث و روایات بر می‌یابد که بر سیر و سلوک آفاقی، علاوه بر مشاهدة آثار صنع الهی و عبرت‌آموزی از سرگذشت پیشینیان، نتایج دیگری مترتب است مانند: مشاهدۀ تجلی حق در مخلوقات، تماشای سریان حق در مظاهر عالم، کشف اسرار وجود آدمی، دیدن حقیقتی واحد در ورای موجودات عالم و سرانجام، اتصال به مبدأ هستی.
(همان: 699) او هنگامی که به نقل سفر صوفیان نامدار می‌پردازد، و دیدار پیر و مرشد راهنما را از مهم ترین اهداف سالکان طریقت محسوب می‌دارد در حقیقت به تأیید و بیان اهمیت سفر آفاقی اشاره می‌کند و با بیان حکایاتی در این مورد به سالک توجه می‌دهد که دیدار با پیر و انسان کامل و ولی حق که مظهر تام و تمام اسماء و صفات الهی و آیینة تمام نمای حقیقت است، می‌توان به مشاهدۀ ظهور گوهرهای مکنون الهی در وجود پیر و مرشد طریقت پرداخت.
در سیر آفاقی او، بررسی و مطالعة روابط انسان با موجودات و کیفیت ارتباط آنها با خالق هستی و با یکدیگر و دقت در ساختار وجودی و سیر تکاملی انسان، از جماد تا مرحلة روح و جان، از موضوعات مهمی است که سالک طریقت باید در سلوک عارفانه خود مد نظر داشته باشد.
(
, 
, 
)
