خلاصة:
عارفان تقریرهای گوناگونی از تعداد منازل سلوک الی الله ارائه دادهاند. امام خمینی قدس سرّه بر این باور است که میتوان این منازل را در قالب هفت مرحلة کلی تبیین کرد. نوشتار پیشرو بر آن است تا هر هفت مرحله را با استفاده از شواهد متعددی که در آثار ایشان به چشم میخورد و با یاری جستن از تقریری که شاگرد ایشان، آیة الله مظاهری، از منازل هفتگانه منظور نظر استادشان دارند، از ابتدا تا انتها بررسی کند. منازل هفتگانه مورد نظر عبارت است از: 1- یقظه؛ 2- توبه؛ 3- تقوا؛ 4- تخلیه؛ 5- تحلیه؛ 6- تجلیه؛ 7- فنا. این تحقیق به بررسی نگاه عارفان اسلامی و بهویژه امام خمینی به نقش کلیدی هریک از منازل مزبور در مسیر سلوک الی الله نشسته و در پایان، پس از آنکه به روش «تحلیلی – کتابخانهای»، اندیشة ایشان را در اینباره استخراج کرده، آن را در قالب یک الگوی مفهومی ارائه داده است.
ملخص الجهاز:
عبدالرزاق کاشانی هم در شرح این بخش از منازل السائرین به این نکته اشاره دارد که تا انسان در حجابهای زندگی دنیوی و طبیعت حیوانی خود به سر میبرد از فطرت الهی و از نور خداوند متعال بیخبر است و مانند کسی است که واقعا در خواب به سر میبرد و این برخاستن از خواب غفلت، همان «یقظه» در اصطلاح عارفان، و مقدمه برای حیات حقیقی قلب سالک است (کاشانی، 1385، ص 149و150).
آیة الله مظاهری نیز در بسیاری از آثار عرفانی خود، مقام «یقظه» را بهعنوان اولین منزل سیر و سلوک تبیین کرده است.
امام خمینی(، در نامهای اخلاقی – عرفانی (همو، 1378، ج16، ص 220 و221) به سید احمد، فرزند خود، ضمن تأکید بر اینکه اولین منزل سلوک الیالله، «یقظه» است، ایشان را توصیه به ورود به مقام مزبور کرده، ضمن آرزوی بهرهمندی خود و فرزندشان از این مقامات عرفانی، بر این مسئلة مهم تأکید میکنند که بهترین فرصت برای ورود به مقام «یقظه» و پرداختن به سایر مقامات و منازل سیر و سلوک، فرصت جوانی است.
آیة الله مظاهری نیز به پیروی از استاد خود، در بسیاری از آثار خویش، «توبه» را بهعنوان منزل دوم از منازل هفتگانة سلوک معرفی کرده است.
آیة الله مظاهری در موارد فراوانی از آثار خود، بر این مطلب، که «تقوا» منزل سوم از منازل هفتگانة سلوک است، تأکید کرده است.
ازاینرو - چنانکه گذشت - آیة الله مظاهری منازل هفتگانة سلوک را از دیدگاه استاد خود امام خمینی(، و به پیروی از ایشان، در قالب الگویی مترتب بر هم، که از یقظه شروع شده و به دنبال آن توبه، تقوا، تخلیه، تحلیه، تجلیه و فنا قرار گرفته است، معرفی میکند.