خلاصة:
وجود نظام های تک حزبی در دنیای امروز از یک سو و از سوی دیگر واقعیتی به نام دولت های فدرال در بخشی از مناطق جهان سبب میشود تا نسبت این دو مورد تامل و کنکاش قرار گیرد. از طرفی، با مطرح شدن هر دو نظام در جامعه عراق این پرسش به میان می آید که نحوه تعامل نظام تک حزبی با فدرالیسم چگونه بوده و در این خصوص چه مشکلات و چالش هایی پدید آمده است؟ آن هم جامعه ای متکثر که ازدوران قدیم تعدد و تکثر گروهها با آرایش موزائیکی در آن شکل گرفته و این تنوع قومی و زبانی و دینی در فرآیند دولت – ملت سازی و از ابتدای تاسیس حزب بعث تا سقوط آن ودردوران جدید تداوم یافته است. در این مقاله با استفاده از روش توصیفی –تحلیلی ونیزبا بهره گیری از مدل مفهومی ژان بلاندل آسیبها و چالش های نظام تک حزبی در دوران حاکمیت حزب بعث برای فدرالیسم بررسی و ارزیابی شده است. ما حصل کار اینکه بافت موزائیکی، شکاف های اجتماعی، یکه تازی حزب بعث، ابهام در معنای فدرالیسم و اختلاف برداشت ها، سرکوب شدید اکراد و شیعیان و ناهماهنگی مدافعان فدرالیسم از مهمترین چالش های تحقق فدرالیسم در عراق دوران حاکمیت نظام تک حزبی بوده است.
ملخص الجهاز:
زيرا در نظام هاي تک حزبي ، اين حزب واحد است که يکه تاز و صاحب قدرت در صحنه سياسي است و اگرهم يک نظام تک حزبي ساختار فدراليسم را بپذيرد به خودمختاري محلي مجال بروز نخواهد داد (خوبروي پاک ، ١٣٧٧: ١٠٢) تقابل نظام تک حزبي و نظام فدرالي در جامعه عراق از زمان روي کار آمدن حزب بعث مطرح بوده وتاپايان حاکميت اين حزب ادامه يافت و به همين سبب برخي معتقدند جامعه عراق در زمان صدام و حزب بعث در يک وضعيت صلح منفي به سرمي برده است و اين کشور تارسيدن به فدراليسم واقعي فاصله زيادي دارد و براي رسيدن به ثبات سياسي بايد بين نظام سياسي وفدراليسم آشتي برقرارکرد.
اما بايد گفت سرپوش گذاشتن بر خواستها و مطالبات قومي و مذهبي در طول چهار دهه توسط حزب بعث و به قولي «بازي با حاصل جمع صفر» و آزاد شدن آنها در دوران جديدکه باخلاءقدرت حزب بعث همراه بود باعث شده تا امکان استقرار فدراليسم به رغم سرنگوني حزب بعث همچنان با مشکل روبرو شود و با توجه به عدم وجود فرهنگ تساهل و مدارا که تا حد زيادي از ايدئولوژي حزب بعث نشأت گرفته ، ثبات سياسي دولت مرکزي همچنان با چالش مواجه است .
بر اين اساس ، حاکميت اقليت اعراب سني و ناديده انگاري سياسي و اجتماعي ساير گروهها و مؤلفه هاي حکومتي کردي و شيعي به مطرح شدن و برجستگي هويت عربي - سني عراق انجاميده است ، بطوري که اگر ادعا شود که مفاهيم فدراليسم و نظام تک حزبي در عراق دوران حاکميت حزب بعث با يکديگر رابطه معکوس و يا متناقض داشته اند، ادعاي گزافي نيست .