تحلیل شیوه‌های اثرپذیری روزبهان بقلی از قرآن کریم و احادیث در مشرب‌الأرواح مقالة

در این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی شیوه‌های اثرپذیری روزبهان از آیات و احادیث و رویکرد تأویلی او در مشرب‌الارواح بررسی می‌شود. روزبهان بقلی در مشرب‌الارواح مشهور به هزارویک مقام ضمن تبیین مبانی سلوک طرح منسجمی دربابِ مقام‌های عرفانی ارائه می‌دهد. هر یک از این مقام‌ها با استناد به تعبیری قرآنی یا لفظی از احادیث ساخته‌وپرداخته می‌شوند. هنجارگریزی‌ها و قاعده‌ستیزی‌های بسیاری در طرح مقام‌های عرفانی در این اثر مشاهده می‌شود. شیوة بهره‌گیری روزبهان از آیات قرآن و احادیث نیز در این اثر با نوآوری‌های بسیاری همراه است که در این پژوهش به بررسی آنها پرداخته می‌شود. نتایج این بررسی نشان می‌دهد گرایش روزبهان به تأویل آیات و احادیث با اقتباس لفظی و معنایی به ساخت‌ اصطلاح‌واره‌های جدیدی در عرفان اسلامی منجر می‌شود. علاوه بر این، بی‌توجهی به بافتِ همراه و بافت موقعیتی زمینة بافت‌گردانی و ارائة تفسیری اشاری از آیات را فراهم می‌کند. از دیگر ویژگی‌های درخور توجه اقتباس‌های روزبهان رعایت تناسب‌های لفظی و هم‌آوایی‌ها در طرح مقام‌های عرفانی است که غالباً در فرایند ناخودآگاه تجربه بر زبان ظاهر می‌شوند.