خلاصة:
این نوشتار به بررسی نقش نیّت در ارزش اخلاقی - از منظر ملاصدرا - میپردازد. بر این اساس، چند فرض در رابطه با نقش نیّت در ارزش اخلاقی - از منظر ملاصدرا - مطرح میشود. این فروض به این صورت، تحلیل میشوند که آیا نیّت از منظر ملاصدرا، در ارزشدهی به فعل اخلاقی نقش دارد؟ بر فرض که ملاصدرا این نقش را پذیرفته باشد، آیا این نقش را میتوان به فاعل اخلاقی هم تعمیم داد؟ آیا دیدگاه او نقش یکجانبه وبه عبارتی یکسویۀ نیّت در ارزشدهی به فعل و فاعل اخلاقی است؟ یا اینکه میتوان بر اساس مبانی فلسفی و عبارات ملاصدرا، تبیینهای متفاوت و در عین حال، متقابلی از ارزشدهی در نسبت فعل، فاعل و نیّت اخلاقی مطرح کرد؟ نگارنده، در مقام پاسخ به این پرسشها، ابتدا به تحلیل چیستیِ نیّت و ارزش از منظر ملاصدرا میپردازد. سپس به تحلیل نقش نیّت در چهار مرحله، بر اساس عبارات صدرالمتألهین شیرازی، پرداخته میشود. نهایتاً، نظر مختار، تأثیر متقابل و مستمرِّ نیت، فعل و فاعل اخلاقی در ارزشدهی به یکدیگر در سطوح متفاوت است.
ملخص الجهاز:
اين ترسـيم ، اين سؤال را در پي ميآورد که حسن فاعلي که براســاس تأثير نيات فرد در فاعل اخلاقي تبيين مي شــود، براســاس معلوليت نيت نســبت به قلب به عنوان فاعل اخلاقي چگونه تحليل ميشـــود؟ به نظر مي رســد که پاســخ اين اشــکال از عبارات ملاصــدرا آشــکار ميشــود، به دليل اين که نفس از صـور حسـي ، خيالي، وهمي و عقلي و از طرف ديگر، اعمال جوارحي به نحو مداوم متأثر اســت .
نکتۀ ديگري که بايد به آن توجه کرد اين اســت که ملاصــدرا با توجه به مبناي جسـمانية الحدوث و روحانية البقاءبودن نفس به چند منبعيبودن ورود صـور بر نفس و تأثر آن از اعمال بدني و کنش مســتمر ابعاد علمي و عملي حکم ميکند که همين جوانب زمينۀ تحليل هاي متفاوتي از تأثير نيت در ارزش اخلاقي ارائه مي دهد.
نکته ديگري که بايد توجه کرد اين اسـت که ملاصدرا در عبارات ديگر خود، «قوام عمل را به معرفت خدا و نيت تقرب به او مي داند و در همين راســتا، معتقد اســت که خداوند هيچ عملي را جز به واســـطۀ علم نميپذيرد و علم ، فرد را به ســـوي عمل رهنمون ميشـود» (ملاصـدرا، ۱۳۶۷، ج ۲، ص ۲۰۴۔ ۳۸۲؛ ملاصدرا، ۱۳۶۶الف ، ج ۵، ص ۹۰).
2. Translation and commentary by: Muhammad Khwajuy.
2. Translation and commentary by: Muhammad Khwajuy.
2. Translation and commentary by: Muhammad Khwajuy.